Tâm lý học – Wikipedia tiếng Việt

Tâm lý học là ngành khoa học nghiên cứu về tâm trí và hành vi[1][2], tìm hiểu về các hiện tượng ý thức và vô thức, cũng như cảm xúc và tư duy. Đây là một bộ môn học thuật với quy mô nghiên cứu rất sâu rộng.

Các nhà tâm lý học khám phá về những đặc thù rõ nét của não bộ và những hiện tượng kỳ lạ phong phú link với những đặc thù trên. Ở phương diện y sinh này, tâm lý học gắn bó ngặt nghèo và là một phần của khoa học thần kinh. Từ phương diện khoa học xã hội, tâm lý học khám phá về những cá thể và cộng đồng bằng cách thiết lập những nguyên tắc chung và điều tra và nghiên cứu những trường hợp đặc trưng. [ 3 ] [ 4 ]

Trong lĩnh vực này, người có chuyên môn ứng dụng hoặc nghiên cứu lý thuyết được gọi là nhà tâm lý học, hoặc có thể được phân loại thành nhà nghiên cứu xã hội, nhà nghiên cứu hành vi hay nhà nghiên cứu nhận thức. Nhiệm vụ của nhà tâm lý học là tìm hiểu vai trò của chức năng tâm thần (mental functions) trong hành vi cá nhân hay hành vi xã hội, cùng với việc khám phá những quy trình sinh học thần kinh và sinh lý, là cơ sở của chức năng nhận thức và hành vi.

Nhà tâm lý học khám phá các quy trình tâm thần và hành vi, bao gồm những khái niệm như tri giác, nhận thức, chú ý, cảm xúc, trí tuệ, trải nghiệm chủ quan, động cơ, chức năng não, và nhân cách; mở rộng ra những lĩnh vực về giao tiếp con người như mối quan hệ cá nhân, bao gồm bình tâm năng, gia tâm năng và những khái niệm có liên quan khác. Các trạng thái và hoạt động của tâm trí vô thức cũng được nghiên cứu và xem xét trong tâm lý học.[5] Nhà tâm lý học sử dụng các phương thức nghiên cứu kinh nghiệm để diễn giải mối quan hệ nhân quả và tương quan giữa những yếu tố tâm lý – xã hội. Ngoài việc sử dụng các phương pháp nghiên cứu kinh nghiệm và suy diễn, một số nhà tâm lý học – nhất là các nhà tâm lý học lâm sàng và tham vấn – đôi khi cũng dựa vào thông diễn học và các phương pháp quy nạp khác. Tâm lý học được miêu tả như một ngành”khoa học trung tâm”,[6] với những khám phá trong ngành có ảnh hưởng đến những nghiên cứu và quan điểm của những bộ môn như khoa học xã hội, khoa học thần kinh, và y học.

Bên cạnh việc những kiến thức và kỹ năng tâm lý học thường được ứng dụng vào việc nhìn nhận tâm lý và trị liệu cho những yếu tố về sức khỏe thể chất tinh thần, nó còn trực tiếp tương hỗ cho việc chớp lấy và giải quyết và xử lý những yếu tố thuộc về hành vi và hoạt động giải trí của con người. Dưới nhiều góc nhìn khác nhau, tâm lý học có mục tiêu sau cuối là mang lại ích lợi cho xã hội. [ 7 ] [ 8 ] Phần đông những nhà tâm lý học có tương quan đến vai trò trị liệu, điều trị lâm sàng, tham vấn hoặc thao tác trong trường học. Nhiều người khác thực thi điều tra và nghiên cứu khoa học về nhiều chủ đề có tương quan đến quá trình tinh thần và hành vi, thường thao tác trong những khoa tâm lý học thường trực những trường ĐH, hoặc làm công tác làm việc giảng dạy và giảng dạy tại những môi trường học thuật khác ( như trường y hay bệnh viện ). Một số làm về tâm lý học nghề nghiệp trong những tổ chức triển khai, công ty ; hoặc trong những nghành nghề dịch vụ khác [ 9 ] như tâm lý học tăng trưởng và lão hóa, tâm lý trong thể thao, tâm lý trong y học hội đồng, tâm lý trong tiếp thị quảng cáo đại chúng, tâm lý trong nghành pháp y .Tư vấn tâm lý thường được nhầm lẫn với tâm lý học lâm sàng vì chúng khá giống nhau. Mặc dù hai nghành nghề dịch vụ này có một số ít điểm tương đương, nhưng chúng là hai chuyên ngành trọn vẹn độc lạ. Tư vấn tâm lý đa phần tập trung chuyên sâu giúp sức những người khoẻ mạnh về mặt tâm lý và cảm hứng. Trong khi đó, tâm lý học lâm sàng chăm sóc nhiều hơn đến việc điều trị và phòng ngừa những yếu tố sức khỏe thể chất tinh thần nghiêm trọng hơn ( đa nhân cách, tinh thần phân liệt, rối loạn sau sang chấn ) .

Từ nguyên và định nghĩa[sửa|sửa mã nguồn]

Từ psychology (“tâm lý học”) có nguồn gốc từ chữ Hy Lạp cổ nghĩa là “sự học về tâm hồn” (“study of the psyche or soul”), ghép lại từ chữ psychē (ψυχή) có nghĩa là “tâm hồn”(“breath, spirit, soul”), và hậu tố -logia (λογία) có nghĩa là “học” hay “nghiên cứu”(“study of”, “research”).[10] Từ Latin hiện đại psychologia lần đầu tiên được sử dụng bởi nhà thơ Latin và nhà nhân đạo học người Croatia Marko Marulić trong một khái luận tiếng Latin tên Psichiologia de ratione animae humanae vào cuối thế kỷ XV hoặc đầu thế kỷ XVI. Bản thân khái luận này không còn được lưu giữ, nhưng tiêu đề của nó xuất hiện trong danh sách những tác phẩm của Marulić tổng hợp bởi  Franjo Bozicevic-Natalis trong tác phẩm”Vita Marci Maruli Spalatensis”.[11]

Tham chiếu từ điển sớm nhất về từ psychology trong tiếng Anh là bởi Steven Blankaart vào năm 1694 trong từ điển The Physical Dictionary[12] như sau: “Giải phẫu học, nghiên cứu về cơ thể và Tâm lý học, nghiên cứu về linh hồn” (“Anatomy, which treats the Body, and Psychology, which treats of the Soul”).

Năm 1890, William James định nghĩa psychology (“tâm lý học”) là “khoa học về đời sống tâm thần, bao gồm cả những hiện tượng và trạng thái của nó”. Định nghĩa này được chấp nhận rộng rãi trong nhiều thập niên. Nhưng nó cũng bị phản bác, đáng chú ý nhất là từ những nhà hành vi học cực đoan như John B. Watson, trong một tuyên bố của ông vào 1913, định nghĩa bộ môn tâm lý học là một bộ môn thu thập các thông tin hữu ích nhằm mục tiêu kiểm soát hành vi. Ngoài ra, từ thời định nghĩa của James, thuật ngữ này thường có ý bao hàm tính kỹ thuật trong thí nghiệm khoa học.[13][14] Trong khi đó, tâm lý học bình dân thường dùng để chỉ hiểu biết về tâm lý của đại chúng, phân biệt với hiểu biết của nhà tâm lý học.[15]

Tượng điêu khắc chân dung thế kỷ XIX biểu lộ hình ảnh được đồng thuận của thầy thuốc người Hy Lạp cổ đại Hippocrates của hòn đảo Cos

Hiểu biết tâm lý cổ đại[sửa|sửa mã nguồn]

Các nền văn minh cổ đại như Ai Cập, Hy Lạp, Trung Quốc, Ấn Độ và Ba Tư đều có nghiên cứu ở tầm triết học về tâm lý học. Ở Ai Cập cổ đại, sách Ebers Papyrus đã nhắc đến chứng trầm cảm và rối loạn tư duy.[16] Các nhà sử học cho rằng các triết gia La Mã, bao gồm Thales, Plato, và Aristotle (đặc biệt là trong luận thuyết Bàn về Linh Hồn De Anima của ông),[17] đều đề cập đến cách thức hoạt động của trí óc.[18] Từ thế kỷ IV TCN, thầy thuốc người Hy Lạp cổ đại Hippocrates đã cho rằng rằng bệnh tâm thần có nguyên do sinh lý chứ không phải tâm linh.[19]

Ở Trung Quốc, hiểu biết về tâm lý học được tăng trưởng trong những khu công trình triết học của Lão Tử và Khổng Tử, và sau này từ những học thuyết của Phật giáo. Các kỹ năng và kiến thức này tăng trưởng từ quan sát và nội quan, cũng như những kỹ thuật tư duy sâu. Tư tưởng chung là cho rằng thiên hà gồm có, và là tác dụng của sự tương tác giữa, quốc tế vật chất và quốc tế niềm tin, trong đó nhấn mạnh vấn đề vào việc thanh lọc tâm hồn để tăng cường đức hạnh và năng lượng. Tác phẩm cổ đại Hoàng Đế Nội Kinh xác lập não bộ là mối liên hệ giữa trí tuệ và cảm xúc, gồm có những giả thuyết rằng nhân cách được dựa trên sự cân đối âm – dương, và từ đó nghiên cứu và phân tích bệnh tâm thần dựa trên sự mất cân đối sinh lý và xã hội. Giới học thuật Trung Quốc tập trung chuyên sâu vào não bộ có bước tăng trưởng tiếp theo vào thời nhà Thanh với những khu công trình của học giả được giảng dạy từ phương Tây như Phương Dĩ Trí ( 1611 – 1671 ), [ 20 ] Lưu Chí ( 1660 – 1730 ), và Vương Thanh Nhân ( 1768 – 1831 ). Vương Thanh Nhân nhấn mạnh vấn đề tầm quan trọng của não bộ như thể TT của mạng lưới hệ thống thần kinh, đề ra mối link giữa bệnh tinh thần với những bệnh về não, nghiên cứu và điều tra những nguyên do gây nên giấc mơ và chứng mất ngủ, và tăng trưởng một triết lý về sự chuyên biệt hóa của công dụng não trên bán cầu đại não. [ 21 ]Phân biệt về những loại nhận thức khác nhau cũng đã Open trong những tư tưởng cổ đại ở Ấn Độ, dưới tác động ảnh hưởng của đạo Hindu. Tư tưởng chủ yếu của Áo Nghĩa Thư là sự phân biệt giữa bản ngã trần tục trong thời điểm tạm thời của một người và linh hồn không bao giờ thay đổi vĩnh cửu của họ. Các học thuyết đạo Hindu khác, và đạo Phật, có những sự không tương đồng về cấu trúc bản ngã này, nhưng đều nhấn mạnh vấn đề vào tầm quan trọng của việc đạt đến cảnh giới nhận thức cao hơn. Yoga là một tập hợp những kỹ thuật được dùng để theo đuổi mục tiêu này. Phần lớn những tập văn tiếng Phạn đã bị trấn áp dưới tác động ảnh hưởng thời công ty Đông Ấn Anh và sau đó là thời Raj thuộc Anh vào thế kỷ XIX. Tuy nhiên, những học thuyết Ấn Độ vẫn tác động ảnh hưởng tư tưởng phương Tây trải qua hội Thông Thiên, một tổ chức triển khai thời đại mới thông dụng trong giới tri thức Âu – Mỹ. [ 22 ]

Tâm lý học là một chủ đề phổ biến trong thời kỳ Khai sáng ở châu Âu. Tại Đức, Gottfried Wilhelm Leibniz (1646–1716) đã áp dụng các nguyên lý giải tích của ông cho trí não, chủ yếu cho rằng các hoạt động tâm thần diễn ra trên một trục liên tục không thể bị chia nhỏ, và rằng trong số vô số nhận thức và ham muốn của con người, sự khác biệt giữa nhận biết có ý thức và nhận biết vô thức là rất nhỏ. Christian Wolff xác định tâm lý học là một môn khoa học riêng, viết tác phẩm Psychologia empirica năm 1732 và Psychologia rationalis năm 1734. Tư tưởng này tiếp tục được phát triển bởi Immanuel Kant, người đã đề ra ý tưởng về ngành nhân chủng học, với tâm lý học là một nhánh quan trọng trong đó. Tuy nhiên, Kant dứt khoát phản đối ý tưởng về tâm lý học dựa trên thí nghiệm, viết rằng”học thuyết kinh nghiệm về tâm hồn không bao giờ có thể đạt tới [những bộ môn như] hóa học kể cả chỉ như là một nghệ thuật phân tích có hệ thống hay là một học thuyết dựa trên thí nghiệm [khoa học]; vì trong nó tính đa chiều của nội quan có thể bị phân tách chỉ bởi sự phân tách ý niệm [mất tập trung], và không thể bị giữ ở trạng thái độc lập và tái hợp lại theo ý muốn [của người thí nghiệm] được (nhưng dù là vậy cũng không có nhiều chủ thể tư duy chịu để bị thí nghiệm cho phù hợp với mục đích của chúng ta) và kể cả sự quan sát [tâm lý] chính nó cũng làm thay đổi và phá hỏng trạng thái vốn có của khách thể được quan sát.”Năm 1783, Ferdinand Ueberwasser (1752-1812) tự xác định ông là giáo sư môn Logic học và Tâm lý học kinh nghiệm và bắt đầu giảng dạy Tâm lý học một cách khoa học. Những bước phát triển này sớm bị ngừng lại do chiến tranh Napoleon, sau đó Đại học Münster (cũ) bị đình chỉ bởi chính quyền Phổ.[23] Tuy nhiên, với sự tư vấn của triết gia Hegel và Herbart, vào năm 1825, nước Phổ đã thiết lập tâm lý học như một ngành học bắt buộc trong hệ thống giáo dục đang phát triển nhanh và rất có ảnh hưởng của mình. Tuy nhiên, ngành học này chưa bao gồm thí nghiệm thực chứng.[24] Tại Anh, tâm lý học thời kỳ đầu bao gồm não tướng học và các nghiên cứu về các vấn đề xã hội như nghiện rượu, bạo lực và các trại điên đông đúc của nước này.[25]

Giai đoạn khởi đầu thí nghiệm tâm lý[sửa|sửa mã nguồn]

Wilhelm Wundt (đang ngồi) với các cộng sự trong phòng thí nghiệm tâm lý của ông, cũng là phòng thí nghiệm đầu tiên.

Gustav Fechner bắt đầu những nghiên cứu tâm vật lý học tại Leipzig vào những năm 1830, phổ biến nguyên lý cơ bản Weber–Fechner rằng nhận thức của con người về một kích thích nào đó biến thiên theo hàm logarit của mật độ kích thích.[26] Tác phẩm Elements of Psychophysics của Fechner năm 1860 đã phản bác lại sự cứng nhắc của Kant chống lại các nghiên cứu định tính về trí não.[24][27] Ở Heidelberg, Hermann von Helmholtz đã tiến hành các nghiên cứu song song về nhận thức giác quan, và đào tạo nhà sinh lý học Wilhelm Wundt. Đến lượt Wundt, ông đến đại học Leipzig, thành lập phòng thí nghiệm tâm lý học đầu tiên và đưa thế giới đến với tâm lý học dựa trên thí nghiệm thực chứng. Wundt tập trung vào việc phân tích các tiến trình tâm thần thành các cấu phần cơ bản nhất, lấy cảm hứng từ các tiến bộ thời bấy giờ trong hóa học trong việc khám phá ra các nguyên tố và cấu trúc vật liệu.[28] Paul Flechsig và Emil Kraepelin sau đó cũng thành lập một phòng thí nghiệm tâm lý có ảnh hưởng tại Leipzig, tập trung nhiều hơn vào các thí nghiệm tâm thần y khoa.[24]

Các nhà tâm lý học ở Đức, Đan Mạch, Áo, Anh Quốc và Hoa Kỳ nhanh gọn theo Wundt thiết lập những phòng thí nghiệm. [ 29 ] G. Stanley Hall theo học với Wundt, xây dựng một phòng thí nghiệm tâm lý có tầm ảnh hưởng tác động quốc tế ở ĐH Johns Hopkins ở Maryland. Đến lượt Hall, ông huấn luyện và đào tạo Yujiro Motora, người đã mang tâm lý học thực nghiệm, với trọng tâm về tâm vật lý học, về ĐH Tokyo. [ 30 ] Trợ lý của Wundt là Hugo Münsterberg dạy tâm lý học tại Harvard cho những sinh viên như Narendra Nath Sen Gupta — người mà vào năm 1905, đã xây dựng khoa tâm lý học và phòng thí nghiệm ở ĐH Calcutta. [ 22 ] Học trò của Wundt như Walter Dill Scott, Lightner Witmer, và James McKeen Cattell là những người đã tăng trưởng những bài trắc nghiệm để xác lập năng lượng tâm lý. Catell, người cũng đã theo học với nhà ưu sinh học Francis Galton, là người xây dựng công ty Psychological Corporation ( nay thường trực tập đoàn lớn xuất bản phẩm Pearson ). Wittmer tập trung chuyên sâu vào những kiểm nghiệm tinh thần ở trẻ nhỏ ; còn Scott tập trung chuyên sâu vào tâm lý trong tuyển dụng nhân viên cấp dưới. [ 26 ]

Một học trò khác của Wundt, Edward Titchener, thành lập chương trình tâm lý học ở đại học Cornell và phát triển học thuyết tâm lý”cấu trúc luận”. Tâm lý học cấu trúc tìm cách phân tích và xếp loại các thành phần của tâm hồn, chủ yếu thông qua phương pháp nội quan.[31] William James, John Dewey và Harvey Carr phát triển một học thuyết rộng hơn gọi là tâm lý học chức năng, tập trung nhiều hơn vào các hành vi của con người và môi trường. Năm 1890, James viết một cuốn sách có ảnh hưởng lớn, The Principles of Psychology (Các nguyên lý của Tâm lý học), trong đó mở rộng giới hạn của tâm lý học cấu trúc, đáng chú ý nhất là mô tả con người như”một chuỗi ý thức”(“stream of consciousness”), và thu hút nhiều sinh viên Hoa Kỳ vào ngành học mới mẻ này.[31][32][33] Dewey tích hợp tâm lý học với các vấn đề xã hội, đáng kể nhất là đấu tranh cho việc phát triển giáo dục tiến bộ dễ hòa nhập dành cho người nhập cư và khắc sâu giá trị đạo đức ở trẻ em.

Một hướng tăng trưởng khác của tâm lý thực nghiệm có liên hệ với sinh lý học cũng được tăng trưởng tại Nam Mỹ dưới sự chỉ huy của Horacio G. Piñero tại trường ĐH Buenos Aires [ 34 ]. Ở Nga, điều tra và nghiên cứu về nền tảng sinh học của tâm lý được chú trọng, mở màn với bài viết khoa học ” Ngành tâm lý học được tăng trưởng bởi ai và như thế nào ? ” của Ivan Sechenov. Sechenov tăng trưởng sáng tạo độc đáo về phản xạ não bộ và ủng hộ can đảm và mạnh mẽ thuyết quyết định hành động về hành vi con người. [ 35 ]Wolfgang Kohler, Max Wertheimer và Kurt Koffka đồng sáng lập một phe phái tâm lý mang tên Gestalt ( tâm lý hình thức ) ( không tương quan đến liệu pháp Gestalt của Fritz Perls ). Trường phái này dựa trên ý tưởng sáng tạo rằng mỗi cá thể thưởng thức và nhận thức vật thể hay quốc tế xung quanh mình một cách toàn diện và tổng thể chứ không phải riêng không liên quan gì đến nhau. Thay vì tìm cách phân tách tư tưởng và hành vi thành từng yếu tố nhỏ để điều tra và nghiên cứu như tâm lý học cấu trúc, những nhà tâm lý Gestalt cho rằng thưởng thức toàn diện và tổng thể mới quan trọng, và độc lạ với tổng thành phần của những thưởng thức riêng không liên quan gì đến nhau. Những nhà khoa học khác cũng góp phần vào phe phái này trong thế kỷ 19 như nhà tâm lý học Hermann Ebbinghaus, người đi đầu trong nghành nghiên cứu và điều tra trí nhớ và đã tăng trưởng những quy mô về chính sách học tập và quên lãng tại Đại học Berlin [ 36 ], và nhà sinh lý học Xô Viết nổi tiếng Ivan Pavlov, người phát hiện trên chó chính sách học tập hành vi mà sau này được gọi là phản xạ có điều kiện kèm theo và vận dụng trên người. [ 37 ]

Giai đoạn thể chế hoá và quỹ nghiên cứu và điều tra[sửa|sửa mã nguồn]

Một trong những cộng đồng nghiên cứu tâm lý học đầu tiên mang tên La Société de Psychologie Physiologique tồn tại ở Pháp từ 1885 đến 1893. Cuộc họp đầu tiên của Hội đồng Quốc tế về Tâm lý học diễn ra tại Paris vào mùa thu 1889, tại hội chợ quốc tế kỷ niệm 100 năm Cách mạng Pháp, tài trợ bởi tiền thân của Liên đoàn Quốc tế về Khoa học Tâm lý (IUPsyS). William James là một trong số ba người Mỹ trong số bốn trăm đại biểu tham dự. Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) ra đời sau đó vào năm 1892. Hội đồng này tiếp tục họp ở nhiều địa điểm khác ở châu Âu, thu hút sự chú ý tham gia từ khắp nơi trên thế giới. Hội nghị lần thứ sáu tổ chức ở Geneva năm 1909, bao gồm phần trình bày tiếng Nga, Trung Quốc, Nhật Bản cũng như tiếng Esperanto. Sau khi tạm gián đoạn bởi Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, Hội đồng họp lần thứ bảy tại Oxford, với sự tham gia đông đảo hơn từ các quốc gia giành chiến thắng trong khối Anh – Mỹ. Năm 1929, hội đồng họp tại đại học Yale, New Haven, Connecticut với sự tham gia của hàng trăm thành viên APA.[29] Đại học Tokyo dẫn đầu trong việc mang bộ môn này sang phương Đông và từ Nhật Bản lan truyền sang Trung Quốc.[21][30]

Ngành tâm lý học tại Hoa Kỳ mở màn có vị thế trong Chiến tranh quốc tế lần thứ nhất, khi một uỷ ban thường trực đứng đầu là Robert Yerkes ứng dụng việc kiểm tra tâm lý ( bài kiểm tra quân đội Alpha và Beta ) với 1,8 triệu binh lính. [ 38 ] Nguồn quỹ cho những điều tra và nghiên cứu hành vi sau đó đa phần đến từ mái ấm gia đình Rockefeller trải qua Hội đồng Nghiên cứu Khoa học Xã hội. [ 39 ] [ 40 ] Các quỹ từ thiện của mái ấm gia đình Rockefeller cũng hỗ trợ vốn cho Uỷ ban vương quốc về An sinh Tâm lý, là tổ chức triển khai đã thông dụng khái niệm về bệnh tâm thần và hoạt động hiên chạy cho những giải pháp trấn áp tâm lý trong tăng trưởng ở trẻ nhỏ. [ 38 ] [ 41 ] Thông qua Cục An sinh Xã hội và sau đó là từ nguồn quỹ của Alfred Kinsey, quỹ Rockefeller đặt nền móng cho điều tra và nghiên cứu tâm lý học tình dục trở thành một bộ môn nghiên cứu và điều tra hợp lệ tại Hoa Kỳ. [ 42 ] Với ảnh hưởng tác động từ Văn phòng Nghiên cứu Ưu sinh hỗ trợ vốn bởi Carnegie, quỹ Pioneer của Draper, và những thể chế khác, trào lưu ưu sinh cũng đã có những ảnh hưởng tác động to lớn đến ngành tâm lý Hoa Kỳ : trong thập niên 1910 – 1920, ưu sinh là một chủ đề đàm đạo thường trực trong những khoá học tâm lý. [ 43 ]Trong Chiến tranh Thế giới lần thứ hai và Chiến tranh lạnh, quân đội Hoa Kỳ và những cơ quan tình báo là những đơn vị chức năng hỗ trợ vốn chính cho ngành tâm lý – trải qua quỹ của những đơn vị chức năng tác chiến và Cơ quan Tình báo Chiến lược ( OSS ). Nhà tâm lý thuộc ĐH Michigan là Dorwin Cartwright cho biết những nhà nghiên cứu ở trường ĐH đã triển khai những nghiên cứu và điều tra về tuyên giáo quy mô lớn từ 1939 – 1941, và ” trong những tháng cuối của đại chiến, một nhà tâm lý học xã hội là người chịu nghĩa vụ và trách nhiệm chính những chủ trương tuyên giáo hàng tuần cho chính quyền sở tại Hoa Kỳ. ” Cartwright cũng viết rằng những nhà tâm lý học có vai trò quan trọng trong quản trị kinh tế tài chính trong nước. [ 44 ] Quân đội Hoa Kỳ cũng mở màn tiến hành Bài kiểm tra phân loại quân binh đại trà phổ thông ( AGCT ) và mở màn điều tra và nghiên cứu quy mô lớn về ý thức của binh sĩ. Trong những năm 1950, quỹ Rockefeller và quỹ Ford phối hợp với Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ ( CIA ) hỗ trợ vốn những điều tra và nghiên cứu về tâm lý chiến. [ 45 ] Năm 1965, dư luận tranh cãi về dự án Bất Động Sản Camelot – hay thường biết đến như ” dự án Bất Động Sản Manhattan ” trong khoa học xã hội – của quân đội Hoa Kỳ, một dự án Bất Động Sản nhắm đến việc tập hợp những nhà tâm lý và nhân chủng học để nghiên cứu và phân tích những vương quốc khác nhằm mục đích mục tiêu kế hoạch. [ 46 ] [ 47 ]

Tại Đức sau Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, tâm lý học có vai trò ở tầm đơn vị hỗ trợ trong quân đội, và sau đó phát triển cùng với quân đội dưới thời Đức Quốc Xã.[24] Dưới sự lãnh đạo của Matthias Göring – anh em họ của Hermann Göring, Viện Phân tâm học Berlin được đổi tên thành Viện Göring. Các nhà phâm tâm học theo trường phái Freud bị đuổi hoặc xử tội dưới chính sách chống Do Thái của Đảng Quốc Xã, và mọi nhà phân tâm học phải từ bỏ tư duy theo Freud và Adler.[48] Viện Göring được tài trợ đầy đủ trong suốt chiến tranh với tôn chỉ tạo ra”Liệu pháp Tâm lý Đức mới”, nhằm định hướng những người dân Đức phù hợp theo những mục tiêu chung của Đức Quốc Xã. Theo mô tả bởi một bác sĩ thì:”Bỏ qua tầm quan trọng của việc phân tích tâm lý, các lời chỉ dụ tâm linh và sự hợp tác chủ động của bệnh nhân là cách tốt nhất để vượt qua các vấn đề tâm thần cá nhân và dẫn dắt họ theo con đường của Volk (linh hồn dân tộc) và Gemeinschaft. (cộng đồng và xã hội)”Các nhà tâm lý học có nhiệm vụ cung cấp Seelenführung (định hướng tâm linh), để giúp mọi người hoà hợp với tầm nhìn mới về cộng đồng nước Đức.[49] Harald Schultz-Hencke kết hợp tâm lý học với các lý thuyết Phát xít về sinh học và nguồn gốc chủng tộc, chỉ trích phân tâm học là bộ môn của những kẻ yếu và lệch lạc.[50] Johannes Heinrich Schultz, một nhà tâm lý học người Đức được biết đến qua việc phát triển kỹ thuật thiền kiểu Đức, kêu gọi việc triệt sản và giết không gây đau đớn (euthanasia) với những đàn ông được cho là có bộ gen không mong muốn, và phát triển những kỹ thuật cần thiết cho quá trình này.[51] Sau chiến tranh, một vài viện nghiên cứu mới được thành lập và một số nhà tâm lý học bị mất uy tín do có liên đới với Đức Quốc Xã. Alexander Mitscherlich thành lập một tạp chí khoa học về phân tâm học ứng dụng có tiếng tăm là Psyche, và với tài trợ từ quỹ Rockefeller, mở khoa y sinh tâm lý lâm sàng đầu tiên ở đại học Heidelberg. Năm 1970, tâm lý học trở thành môn bắt buộc của sinh viên y khoa ở Đức.[52]

Sau cách mạng Nga, tâm lý học được trình làng thoáng rộng bởi giới Bolsheviks như là một cách để kiến thiết ” con người mới ” cho chủ nghĩa xã hội. Vì thế, khoa tâm lý học của những trường ĐH đã đào tạo và giảng dạy một số lượng lớn sinh viên, thao tác tại những trường, văn phòng, tổ chức triển khai văn hoá, và quân đội. Một trong tâm đặc biệt quan trọng là mần nin thiếu nhi học, nghiên cứu và điều tra về sự tăng trưởng ở trẻ nhỏ, trong đó Lev Vygotsky là một tác giả lớn. [ 35 ] Đảng Bolsheviks cũng trình làng những khái niệm như tự do yêu đương và xem học thuyết phân tâm học như một lời giải cho việc không cho tình dục. [ 53 ] Mặc dù mần nin thiếu nhi học và việc kiểm tra trí mưu trí dần không còn được yêu thích từ 1936, tâm lý học vẫn có chỗ đứng trong thời kỳ Xô Viết. [ 35 ] Cuộc Đại thanh trừng của Stalin gây tổn hại lớn và tạo ra không khí sợ hãi trong ngành này, cũng như ở mọi nơi khác trong xã hội Xô Viết. [ 54 ] Theo sau Chiến tranh quốc tế lần thứ hai, những nhà tâm lý học người Do Thái ở quá khứ và đương thời ( gồm có Lev Vygotsky, A.R. Luria, and Aron Zalkind ) bị hạ bệ, Ivan Pavlov ( truy phong ) và bản thân Stalin được nâng tầm thành những anh hùng của tâm lý học Xô Viết. [ 55 ] Giới học thuật Xô Viết nhanh gọn được tự do hoá trong thời kỳ Khrushchyov và những chủ đề như điều khiển học, ngữ âm học, di truyền học … được gật đầu trở lại. Một nghành mới sinh ra, gọi là ” tâm lý học kỹ thuật ” ( thời nay là một nghành thuộc công thái học và tương tác người – máy ) điều tra và nghiên cứu về những yếu tố tâm lý trong những việc làm phức tạp như phi công hay phi hành gia. Các điều tra và nghiên cứu liên ngành cũng thông dụng và những học giả như Georgy Shchedrovitsky đã tăng trưởng những mạng lưới hệ thống lý luận chung về hành vi con người .

Ngành tâm lý học từ thế kỷ 20 tại Trung Quốc ban đầu đi theo mô hình Hoa Kỳ, với các bản dịch từ các tác giả Hoa Kỳ như William James, việc thành lập các khoa tâm lý học ở các trường đại học và tạp chí khoa học chuyên ngành, và các tổ chức như Hiệp hội Đánh giá Tâm lý Trung Quốc (1930) và Cộng đồng Tâm lý học Trung Quốc (1921).[56] Các nhà tâm lý học Trung Quốc thường được khuyến khích tập trung vào lĩnh vực học tập và ngôn ngữ học, với khát vọng rằng giáo dục sẽ giúp hiện đại hoá và quốc hữu hoá đất nước. John Dewey, người có những bài giảng cho cộng đồng Trung Quốc vào những năm 1918–1920, là người có ảnh hưởng lớn trong học thuyết này. Hiệu trưởng Thái Nguyên Bồi đã giới thiệu ông tại đại học Bắc Kinh như là một nhà tư tưởng lớn hơn cả Khổng Tử. Quách Nhậm Viễn (tiếng Anh: Kuo Zing-yang, tiếng Trung Quốc giản thể: 郭任远) nhận bằng tiến sĩ tại đại học California, Berkeley, trở thành chủ tịch của đại học Chiết Giang là người đã phổ biến thuyết hành vi ở Trung Quốc.[57] Sau khi Đảng Cộng sản Trung Quốc nắm quyền đất nước, Liên Bang Xô Viết của Stalin có ảnh hưởng lớn, với học thuyết Marx – Lenin trở thành học thuyết xã hội chính và phản xạ Pavlov trở thàn khái niệm được chấp nhận trong giải thích các thay đổi hành vi. Các nhà tâm lý học Trung Quốc phát triển mô hình của Lenin về ý thức”chiêm nghiệm”(“reflective”consciousness), cho rằng một ý thức chủ động sẽ có thể vượt qua được các điều kiện vật chất thông qua lao động và đấu tranh tư tưởng. Họ phát triển một khái niệm về”ghi nhận”(“recognition”, bính âm: jen-shih) để chỉ tương quan giữa nhận thức cá nhân và cái nhìn được chấp nhận của xã hội.[58] Kiến thức học thuật về tâm lý được tập trung tại Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, dưới sự quản lý của Quốc vụ viện Trung Hoa. Năm 1951, Viện Hàn lâm này xây dựng một Văn phòng Nghiên cứu Tâm lý, sau trở thành Viện Tâm lý học vào năm 1956. Phần lớn các nhà tâm lý học đầu ngành được đào tạo tại Hoa Kỳ và mục tiêu đầu tiên của Viện là tái đào tạo những nhà tâm lý này theo học thuyết Xô Viết. Tâm lý học trẻ em và sư phạm tiếp tục là mục tiêu trọng tâm của bộ môn này tại Trung Quốc.[59]

Tổ chức quản trị ngành[sửa|sửa mã nguồn]

Các thể chế quản trị[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1920, Édouard Claparède và Pierre Bovet sáng lập một tổ chức triển khai tâm lý học ứng dụng mới gọi là Hội đồng Quốc tế về Kỹ thuật Tâm lý ứng dụng Hướng nghiệp ( ” International Congress of Psychotechnics Applied to Vocational Guidance ” ), về sau đổi tên thành Hội đồng Quốc tế về Kỹ thuật Tâm lý ( ” International Congress of Psychotechnics ” ) và rồi trở thành Thương Hội Quốc tế về Tâm lý học Ứng dụng ( IAAP ). [ 29 ] IAAP được xem là hiệp hội quốc tế về tâm lý học truyền kiếp nhất lúc bấy giờ. [ 60 ] Ngày nay, có tối thiểu 65 tổ chức triển khai quốc tế thao tác về những nghành nghề dịch vụ trình độ khác nhau trong tâm lý học. [ 60 ] Phản ứng lại với sự thống trị của phái mạnh trong nghành này, những nhà tâm lý học nữ ở Hoa Kỳ xây dựng Uỷ ban Quốc gia những nhà Tâm lý học nữ vào năm 1941. Tổ chức này trở thành Uỷ ban Quốc tế những nhà Tâm lý học nữ từ sau Chiến tranh quốc tế lần thứ hai, và sau đó trở thành Uỷ ban Quốc tế những nhà Tâm lý học vào năm 1959. Một vài hiệp hội như Thương Hội những nhà Tâm lý học da đen và Thương Hội những nhà Tâm lý học Á Mỹ cũng sinh ra nhằm mục đích tăng trưởng những nhóm chủng tộc phi Âu châu trong ngành. [ 60 ]

Liên đoàn cấp thế giới của các cộng đồng tâm lý học quốc gia là Liên đoàn Quốc tế về Khoa học Tâm lý (“International Union of Psychological Science”- IUPsyS), thành lập năm 1951 dưới sự đỡ đầu của UNESCO, cơ quan văn hoá và khoa học của Liên Hợp Quốc.[29][61] Các khoa tâm lý học bắt đầu nở rộ trên toàn cầu, chủ yếu dựa theo mô hình Âu – Mỹ.[22][61] Từ 1966, Liên đoàn bắt đầu đăng tải tạp chí khoa học International Journal of Psychology.[29] IAAP và IUPsyS đồng ý vào năm 1976 mỗi bên sẽ tổ chức hội nghị toàn cầu luân phiên nhau.[60]

Liên đoàn Quốc tế công nhận 66 hiệp hội vương quốc thành viên và tối thiểu 15 hiệp hội khác sống sót. [ 60 ] Thương Hội Tâm lý học Hoa Kỳ là đơn vị chức năng lớn và truyền kiếp nhất [ 60 ], với số lượng thành viên từ 5000 năm 1945 lên đến trên 100 000 lúc bấy giờ. [ 31 ] APA gồm có 54 đơn vị chức năng thành viên và từ năm 1960 đã nhanh gọn lan rộng ra gồm có nhiều hơn những chuyên ngành khác nhau. Một số trong những đơn vị chức năng thành viên trên, ví dụ như Cộng đồng Nghiên cứu Tâm lý những Vấn đề Xã hội và Cộng đồng Luật – Tâm lý Hoa Kỳ khởi đầu là đơn vị chức năng độc lập. [ 60 ]Cộng đồng Tâm lý liên châu Mỹ xây dựng từ 1951, với tiềm năng tăng trưởng và điều phối hội đồng tâm lý xuyên suốt Tây bán cầu. Cộng đồng này tổ chức triển khai Hội nghị Tâm lý học liên châu Mỹ và có trên 1000 thành viên vào năm 2000. Thương Hội Liên đoàn Tâm lý học chuyên nghiệp châu Âu, xây dựng từ năm 1981, đại diện thay mặt cho 30 hiệp hội vương quốc thành viên với tổng số trên 100 000 thành viên cá thể. Có tối thiểu 30 tổ chức triển khai quốc tế khác quản trị ngành tâm lý học ở những lục địa khác. [ 60 ]Ở một vài nơi, chính quyền sở tại có pháp luật đơn cử về mặt pháp lý ai hoàn toàn có thể cung ứng dịch vụ tâm lý hoặc được xưng là ” nhà tâm lý học “. [ 62 ] APA định nghĩa nhà tâm lý học là người có bằng tiến sỹ trong nghành tâm lý kèm theo nhiều điều kiện kèm theo khác. [ 63 ]

Những nhà tâm lý học thực chứng thời kỳ đầu phân biệt bản thân với tâm linh học, bộ môn ở cuối thế kỷ 19 rất được ưa chuộng (thu hút cả sự chú ý của những học giả như William James), và đúng thực tâm linh học bao hàm khá nhiều những thứ thường được mọi người gọi là”tâm lý”. Tâm linh học, thôi miên, và ngoại cảm là những chủ đề lớn trong những hội nghị quốc tế đầu tiên. Nhưng những học giả của các trường phái trên dần bị khai trừ và trục xuất khỏi Hội đồng trong khoảng 1900–1905.[29] Tâm linh học tiếp tục tồn tại thêm một thời gian ở đại học Tokyo với những ấn phẩm như Clairvoyance and Thoughtography (“Thuật tiên tri và đọc vị suy nghĩ”) bởi Tomokichi Fukurai, nhưng kể cả ở đây chuyên ngành này cũng dần bị loại trừ từ 1913.[30]

Là một bộ môn khoa học, tâm lý học từ lâu đã nỗ lực để chống lại những chỉ trích cho rằng nó là một bộ môn khoa học ” yếu “. Chỉ trích của triết gia khoa học Thomas Kuhn năm 1962 cho rằng tâm lý học nói chung còn ở trong tiến trình chưa định hình, thiếu vắng một sự đồng thuận chung về một hệ kim chỉ nan tổng lực mà những bộ môn khoa học hoàn thành xong khác như hoá học hay vật lý đều có. [ 64 ] Vì nhiều nghành nghề dịch vụ điều tra và nghiên cứu tâm lý học dựa trên chiêu thức nghiên cứu và điều tra như khảo sát và bảng câu hỏi, những nhà phản hồi cho rằng tâm lý học không phải là một khoa học khách quan. Giới theo chủ nghĩa không tin cho rằng tính cách, tâm lý, và xúc cảm, không hề được giám sát trực tiếp và thường chỉ được suy ra từ những báo cáo giải trình chủ quan, nên dễ có yếu tố. Các nhà tâm lý học thực chứng đã phong cách thiết kế ra nhiều chiêu thức để đo lường và thống kê một cách gián tiếp những hiện tượng kỳ lạ khó chớp lấy trên. [ 65 ] [ 66 ] [ 67 ]Trong chính nghành cũng có sự phân hoá, với 1 số ít nhà tâm lý học tập trung vào những thưởng thức độc nhất của mỗi người, vốn không hề dùng làm dữ liệu cho một tập hội đồng lớn hơn được. Giới phản hồi trong và ngoài nghành cho rằng những chuyên ngành chính của tâm lý học dần trở nên chịu ràng buộc vào ” đạo chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề “, chỉ dựa trên những phương pháp điều tra và nghiên cứu tăng trưởng từ những bộ môn khoa học trong thực tiễn trước đó và số lượng giới hạn quy mô điều tra và nghiên cứu của ngành. [ 68 ] Các nhà hoạt động giải trí nữ quyền cũng cho rằng nghiên cứu và điều tra dựa trên chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề khiến cho việc bám lấy tính khách quan khoa học đã che giấu đi hệ giá trị và thành kiến của những nhà nghiên cứu ( hầu hết là phái mạnh trong lịch sử dân tộc ). [ 38 ] Ví dụ, Jean Grimshaw, cho rằng những nghiên cứu và điều tra tâm lý chính thống đã thôi thúc tính gia trưởng trải qua những nỗ lực điều khiển và tinh chỉnh hành vi của ngành tâm lý học. [ 69 ]

Các nghành của tâm lý học[sửa|sửa mã nguồn]

Lục Đỏ Lam
Tím Lam Tím

Lam Tím Đỏ
Lục Tím Lục

Hiệu ứng Stroop chứng minh và khẳng định rằng việc nêu tên những màu trong đoạn thứ nhất dễ hơn và nhanh hơn đoạn thứ hai .
Tâm lý học là một nghành điều tra và nghiên cứu về quy luật chung nhất của sự hoạt động quốc tế đời sống con người dưới sự tác động ảnh hưởng qua lại tích cực của cá thể với thực tại khách quan. Chi tiết về những nghành đơn cử trong Tâm lý học hoàn toàn có thể tìm Các chủ đề về tâm lý học và Các môn tâm lý. Có thể chia tâm lý học thành : tâm lý học thường nghiệm, tâm lý học thực nghiệm và tâm lý học siêu hình .

Tâm lý học đại cương – tổng quát[sửa|sửa mã nguồn]

Tâm lý học : Nghiên cứu những quy luật chung nhất của quốc tế niềm tin con người trong sự hoạt động tương tác với thực tại khách quan ( tâm lý đại cương ) và những quy luật riêng không liên quan gì đến nhau trong đời sống ( tâm lý học chuyên ngành : Tâm Lý học không bình thường, Tâm lý học động học, Tâm lý học nhận thức, Tâm lý học so sánh, Tâm lý học tăng trưởng, Tâm lý học cá thể, Tâm lý học xã hội, Tâm lý học nghệ thuật và thẩm mỹ, Tâm lý học quân sự chiến lược, Tâm lý học tội phạm, Tâm lý học phát minh sáng tạo, Tâm lý học lao động, Tâm lý học trị liệu, Tâm lý học tư vấn, Tâm lý học kinh tế tài chính, Cận tâm lý, … và ứng dụng trong thực tiễn đời sống con người .

Tâm lý học chuyên ngành – nâng cao[sửa|sửa mã nguồn]

Tâm lý học ứng dụng là nghiên cứu và điều tra tâm lý học nhằm mục đích khắc phục đặc biệt quan trọng những yếu tố về thực hành thực tế và ứng dụng của việc điều tra và nghiên cứu này là đem ra vận dụng. Nhiều nghiên cứu và điều tra tâm lý học được ứng dụng trong những nghành khác nhau : Quản lý kinh doanh thương mại, Thiết kế mẫu sản phẩm, Lao động học, Dinh dưỡng, và Y học lâm sàng. Tâm lý học ứng dụng gồm có những nghành nghề dịch vụ : Tâm lý học lâm sàng, Tâm lý học công nghiệp và tổ chức triển khai, Các tác nhân con người, Tâm lý học pháp lý, Tâm lý học sức khỏe thể chất, Tâm lý học trường học và những nghành khác .

Các học thuyết tâm lý học nổi tiếng[sửa|sửa mã nguồn]

Thuyết hành vi[sửa|sửa mã nguồn]

Tiếp cận hành vi là một trong những cố gắng nỗ lực rất lớn của tâm lý học quốc tế đầu thế kỉ XX, nhằm mục đích khắc phục tính chủ quan trong điều tra và nghiên cứu tâm lý người thời đó. Kết quả là đã hình thành phe phái có tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ đến sự tăng trưởng tâm lý học Mĩ và quốc tế trong suốt thế kỷ XX : Tâm lý học hành vi, mà đại biểu là những nhà tâm lý học kiệt xuất : E.L.Thorndike ( 1874 – 1949 ), J.B.J.Watson ( 1878 – 1958 ), E.C.Tolman ( 1886 – 1959 ), K.L.Hull ( 1884 – 1952 ) và B.F.Skinner ( 1904 – 1990 ) và A. Bandura v.v …Tâm lý học hành vi sinh ra là một cuộc cách mạng, làm đổi khác cơ bản mạng lưới hệ thống ý niệm về tâm lý học đương thời. Theo đó, đối tượng người tiêu dùng của tâm lý học là hành vi chứ không phải ý thức. Phương pháp nghiên cứu và điều tra là quan sát và thực nghiệm khách quan chứ không phải là nội quan. Trước và trong thời kỳ Open Thuyết hành vi, tâm lý học được hiểu là khoa học về ý thức và chiêu thức điều tra và nghiên cứu là nội quan ( tự quan sát và lý giải ). Ngay từ khi sinh ra ở Đức năm 1879, với tư cách là khoa học độc lập, tâm lý học đã được ca tụng là Tâm lý học nội quan. W.Wundt – người sáng lập ra Tâm lý học này, đã xác lập đối tượng người dùng của tâm lý học là tổng hợp những trạng thái mà ta nghiệm thấy – những trạng thái được trực tiếp thể nghiệm trong vòng ý thức khép kín. Sự tăng trưởng tiếp theo của Tâm lý học nội quan đã hình thành nên Tâm lý học cấu trúc ở Mĩ. Mặt khác, do nhu yếu khắc phục sự bế tắc của Tâm lý học nội quan, cũng ở Mĩ những năm này đã Open Tâm lý học công dụng. Tuy nhiên, trên thực tiễn, cả hai dòng phái đều không tạo lập được khoa học khách quan về ý thức. Lý luận của chúng gắn liền với chiêu thức chủ quan, điều này gây sự tuyệt vọng ở khắp mọi nơi .Kết quả là, những yếu tố cơ bản của tâm lý học trở nên sầm uất so với nhiều người : Đối tượng điều tra và nghiên cứu ( ý thức ) và nguồn gốc của nó ( ý thức khởi đầu từ đâu ), giải pháp nghiên cứu và điều tra ( nội quan, nguyên tắc lý giải : nguyên do tâm lý như thể sự chế uớc của 1 số ít hiện tượng kỳ lạ ý thức so với những hiện tượng kỳ lạ khác ). Từ đó đã Open nhu yếu cấp thiết về đối tượng người tiêu dùng, giải pháp và nguyên tắc mới, đặc biệt quan trọng ở Mĩ, nơi mà cách tiếp cận thực dụng trong điều tra và nghiên cứu con người chiếm vai trò thống trị. Điều này đã được chứng tỏ bằng khuynh hướng tính năng, mà trọng tâm chú ý quan tâm là yếu tố thích ứng của cá thể với thiên nhiên và môi trường. Nhưng chủ nghĩa công dụng, vốn bắt nguồn từ những ý niệm thời cổ đại về ý thức như thể một bản thế đặc biệt quan trọng vươn tới mục tiêu, đã bị bất lực khi lý giải nguyên do điều khiển và tinh chỉnh hành vi con người, sự tạo ra những hình thức hành vi mới .Phương pháp chủ quan đã mất uy tín, phải nhường vị trí cho chiêu thức khách quan. Ở đây, sinh lý học, đặc biệt quan trọng là sinh lý học thần kinh đã đóng vai trò quan trọng, trong đó công đầu thuộc về nhà sinh lý học người Nga I.P.Pavlov, với khái niệm phản xạ có điều kiện kèm theo. Về phương diện kỹ thuật, chiêu thức nghiên cứu và điều tra phản xạ có điều kiện kèm theo được cho phép ta nhận ra khách quan những phản ứng của khung hình so với một kích thích. Các nhà hành vi học đã không bỏ lỡ thành tựu này. Phương pháp phản xạ trở thành cứu cánh của họ. Mặt khác, sự tăng trưởng của tâm lý học động vật hoang dã đã mang lại cho Tâm lý học hành vi đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra mới : hành vi của động vật hoang dã. Sự Open những nghiệm thể mới – động vật hoang dã – không có năng lực nội quan, đã đóng vai trò quan trọng giúp nhà nghiên cứu chuyển từ quan sát sang thực nghiệm. Hiệu quả ảnh hưởng tác động của nghiệm viên giờ đây không phải là tự ” thông tin ” của nghiệm thể về những trạng thái của mình ( như trong Tâm lý học nội quan ) mà là những phản ứng hoạt động – một điều trọn vẹn khách quan. Trong biên bản thực nghiệm đã Open những thông tin kiểu mới về nguyên tắc. Hơn nữa, chính những nguyên tắc và chiêu thức này đã chịu ảnh hưởng tác động trực tiếp của triết học thực chứng và chủ nghĩa cơ học, đang chi phối ý thức nước Mĩ. Đó chính là thực trạng tư tưởng – lý luận đã sinh ra Thuyết hành vi .Nhân vật số 1 của Tâm lý học hành vi là J.Watson. Các vấn đề của ông là nền tảng lý luận của mạng lưới hệ thống tâm lý học này. Nói tới Tâm lý học hành vi, không hề không nói nhiều về những quan điểm đó. Tuy nhiên, một mình J.Watson không làm ra phe phái thống trị tâm lý học Mĩ và ảnh hưởng tác động lớn tới sự tăng trưởng tâm lý học quốc tế suốt thế kỷ XX. Trước J.Watson có nhiều bậc tiền bối, mà tư tưởng và tác dụng thực nghiệm của họ là cơ sở trực tiếp, để trên đó Watson thiết kế xây dựng những vấn đề then chốt của Tâm lý học hành vi. Sau J.Watson nhiều nhà tâm lý học lớn khác của Mĩ đã tăng trưởng học thuyết này, đưa nó thành mạng lưới hệ thống tâm lý học phong phú và bám rễ vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội. Vì vậy, hoàn toàn có thể chia quy trình tăng trưởng của Tâm lý học hành vi thành ba quá trình không trọn vẹn theo trật tự tuyến tính về thời hạn : những cơ sở lý luận và thực nghiệm tiên phong hình thành những vấn đề cơ bản ( Thuyết hành vi cổ xưa ) ; sự tăng trưởng tiếp theo của Tâm lý học hành vi, sau khi có những vấn đề của J.Watson ( những thuyết hành vi mới và hậu hành vi ) .

Xem thêm: y học trong tiếng Tiếng Anh – Tiếng Việt-Tiếng Anh

Thuyết phân tâm[sửa|sửa mã nguồn]

Ngày nay, thuật ngữ ” Phân tâm học ” cùng với tên tuổi của người sáng lập nó là Sigmund Freud đã trở lên quá quen thuộc so với nhiều người. Trong khi những tên tuổi vĩ đại khác của khoa học tâm lý như W.James, J.Watson, J.Piaget, L.X.Vygotsky, v.v ít được biết ngoài khoanh vùng phạm vi tâm lý học, thì S.Freud nổi tiếng so với nhiều những tầng lớp, nhiều nghành : tâm lý học, giáo dục học, y học, văn học – thẩm mỹ và nghệ thuật, tôn giáo, đạo đức, v.v … 40 năm sau ngày mất của ông, tạp chí ” News week ” nhìn nhận rằng tư tưởng của Freud đã đi sâu vào ý thức của tất cả chúng ta đến nỗi ” khó mà tưởng tượng được thế kỷ XX lại thiếu ông ” ( 30/11/1981 ). Ông thuộc về một trong số ít nhà tư tưởng đã làm biến hóa cơ bản cái nhìn của tất cả chúng ta về bản thân mình .Lý thuyết Phân tâm học nỗ lực miêu tả cấu trúc của cỗ máy tâm lý của con người gồm có miền vô thức, tiền ý thức và ý thức và sự quản lý và vận hành của cỗ máy tâm lý này chính là những xung đột, những cuộc đấu tranh giữa những ” lực ” bên trong mà con người không hề ý thức được. Đó là những bản năng, xung năng, tính dục luôn chi phối sự hành vi của con người, là cái thôi thúc khiến con người hoạt động và tăng trưởng. Sau này, S. Frued đã tăng trưởng thêm Cái ấy ( Id ), Cái tôi ( Ego ) và Super Ego trong triết lý của mình .+ Cái ấy ( Id ) : quản lý và vận hành theo nguyên tắc khoái lạc và phải thoả mãn ngay lập tức những nhu yếu tính dục hoặc giải phóng những xung năng .+ Siêu tôi ( Super Ego ) : Vận hành theo nguyên tắc ngăn cấm, kiểm duyệt. Cái siêu tôi gồm có lương tâm ( những giá trị đạo đức, chuẩn mực xã hội mà con người lĩnh hội được thời thơ ấu ) và lý tưởng .+ Cái tôi ( Ego ) quản lý và vận hành theo nguyên tắc hiện thực nhằm mục đích tìm kiếm cách thoả mãn những nhu yếu, đòi của Cái ấy tương thích với thực tiễn nhưng cũng phải điều hoà sự tranh đấu giữa Cái ấy và Siêu tôi .Ngoài ra, Phân tâm học còn miêu tả quy mô tăng trưởng nhân cách của con người qua năm quá trình :1. Giai đoạn môi miệng ( oral stage )Độ tuổi : Mới sinh – 1 tuổiVùng tập trung chuyên sâu khoái cảm : Miệng2. Giai đoạn hậu môn ( anal stage ) Độ tuổi : 1 – 3 tuổiVùng tập trung chuyên sâu khoái cảm : Việc trấn áp trực tràng và bàng quang .3. Giai đoạn dương vật tượng trưng ( phallic stage )Độ tuổi : 3 – 6 tuổiVùng tập trung chuyên sâu khoái cảm : Bộ phận sinh dục4. Giai đoạn ẩn tàng ( latent period )Độ tuổi : 6 – dậy thìVùng tập trung chuyên sâu khoái cảm : Các xúc cảm tính dục không hoạt động giải trí5. Giai đoạn phát dục ( genital stage )Độ tuổi : dậy thì trở điVùng tập trung chuyên sâu khoái cảm : Hứng thú tính dục trưởng thành ( Maturing Sexual Interests ) .Tuy nhiên, góp phần lớn nhất mà Phân tâm học có được đó là tạo ra một trào lưu tâm lý trị liệu cho những người mắc rối loạn tâm thần thông qua liên tưởng tự do, diễn giải giấc mơ, nghiên cứu và phân tích những chính sách phòng vệ, phân biệt được những quy trình tiến độ vận động và di chuyển ( trong mối quan hệ thân chủ – nhà trị liệu ). Mặc dù lúc bấy giờ có rất nhiều phương pháp trị liệu tâm lý được sinh ra, nhưng cách tiếp cận phân tâm học không hề bị quên béng .Mặc dù Phân tâm học là một học thuyết lớn ( hoàn toàn có thể nói là cả đời người ), sâu rộng, cũng như sức ảnh hưởng tác động của nó nhưng không tránh khỏi những chỉ trích, phê phán những vấn đề của Phân tâm học ở một số ít điểm ( 1 ) không có tính khoa học hoặc là một khoa học yếu, ( 2 ) không đưa ra những Dự kiến mà đa phần rút ra từ hậu đoán, lâm sàng, điều tra và nghiên cứu trường hợp, ( 3 ) không có nhiều số liệu thống kê, ( 4 ) khó chứng tỏ là sai hay đúng vì không hề thực nghiệm .Thậm chí, những môn đệ của S.Freud, những nhà Phân tâm học xảy ra những xích míc với những triết lý của S. Freud mà tự tăng trưởng và thiết kế xây dựng một triết lý về tâm lý khác dựa trên nền tảng Phân tâm học mà người ta gọi là Phân tâm học mới theo hướng điều tra và nghiên cứu khoa học hơn. Có thể nói, S. Frued đã viết ra kinh Cựu ước ( Phân tâm học cổ xưa ) và những người sau ông viết ra kinh Tân ước ( Phân tâm học mới ) .

Thuyết phát sinh nhận thức[sửa|sửa mã nguồn]

” Từ đây cho tới cuối thế kỷ, tôi e rằng tâm lý học quốc tế chỉ việc khai thác riêng những ý tưởng sáng tạo của J. Piaget thì cũng không làm thế nào hết được ” – Paulpraisse .Cho tới cuối thế kỷ XX, chưa có nhà khoa học nào nghiên cứu và điều tra sự phát sinh nhận thức và trí tuệ trẻ nhỏ được thâm thúy, mạng lưới hệ thống bằng J.Piaget. Suốt bảy thập kỷ kiên trì và phát minh sáng tạo khoa học, ông đã góp thêm phần không nhỏ vào việc hình thành và tăng trưởng nghành nghề dịch vụ khoa học mới : Tâm lý học tăng trưởng. Cả cuộc sống của J.Piaget là cuộc sống của nhà Bác học và lao động không ngừng. Các thầy cô giáo, bậc cha mẹ và trẻ thơ trên quốc tế biết ơn những góp sức lớn lao và tận tâm của ông trong nghành này .Jean Piaget sinh ngày 9 tháng 8 năm 1896 tại Nêuchâtel Thụy Sĩ, trong một mái ấm gia đình tri thức khét tiếng .Từ nhỏ ông đã bộc lộ thiên tư trí tuệ tuyệt vời, xuất chúng. Năm 10 tuổi ông đã công bố bài báo khoa học tiên phong của mình, diễn đạt những quan sát về một con chim sẻ bạch tạng quý và hiếm. Ít lâu sau, ông theo học một tớp giúp việc người quản trị kho lưu trữ bảo tàng lịch sử dân tộc vạn vật thiên nhiên ở địa phương. 15 tuổi J.Piaget đã thể hiện rõ xu thế nghiên cứu sinh học và đã công bố những bài báo khoa học, điều tra và nghiên cứu về động vật hoang dã có vú .Năm 18 tuổi J.Piaget đỗ cử nhân và năm 1918, J.Piaget hoàn thành xong luận án Tiến sĩ thuộc nghành động vật học, tại Viện ĐH Nêuchâtel, với đề tài ” Sự thích ứng của loài nhuyễn thể “. Trong thời hạn này, ông đã công bố 25 khu công trình nghiên cứu và điều tra sự sinh trưởng, thích nghi của loài sò quanh hồ Nêuchâtel. Những kiến thức và kỹ năng sinh học và ấn tượng về sự thích nghi của loài sò óc đã hình thành trong ông những khái niệm cơ bản để nghiên cứu và điều tra sự tăng trưởng trí năng của trẻ nhỏ sau này .Ngoài sinh học, mối chăm sóc thứ hai của ông là khoa học luận ( Epistemology ) – một ngành triết học đề cập đến nguồn gốc phát sinh của hiểu biết, ông nuôi kỳ vọng táo bạo là hoàn toàn có thể hợp nhất hai yếu tố mà ông chăm sóc. Vào thời gian đó, ông cảm thấy, tâm lý học chính là câu vấn đáp. Ông chuyển đến Paris và dành ra 2 năm để học tâm lý học lâm sàng, lôgíc và triết lý khoa học tại Sorbonne. Trong thời hạn ở Pari, J.Piaget được ý kiến đề nghị đảm trách việc làm chuẩn hoá những trắc nghiệm trí mưu trí tại phòng thí nghiệm của A.Binet. Điều này đã ảnh hưởng tác động thâm thúy đến khuynh hướng nghề nghiệp của ông. J.Piaget sớm nhận thấy và chăm sóc nhiều hơn đến những ” câu vấn đáp sai ” của trẻ so với những tác dụng trắc nghiệm. Ông nghĩ rằng, có vẻ như trẻ nhỏ cùng độ tuổi thường mắc phải những loại câu vấn đáp sai giống nhau so với một số ít câu hỏi nhất định. Vậy tại sao ? J.Piaget liên tục tìm hiểu và khám phá về những nhận thức xô lệch của trẻ bằng giải pháp lâm sàng mà ông đã học được trước đây, khi còn thao tác trong một bệnh viện tinh thần thực hành thực tế. Không bao lâu sau, ông lại phát hiện ra rằng, trẻ ở những độ tuổi khác nhau, thường có những loại câu vấn đáp sai khác nhau, và ông đi đến Tóm lại : trí tuệ phải là một thuộc tính đa diện. Những đứa trẻ lớn tuổi hơn không chỉ đơn thuần là mưu trí hơn những đứa trẻ ít tuổi, mà quy trình tâm lý của chúng cũng trọn vẹn khác. Những phát hiện này đã hấp dẫn J.Piaget và ông nỗ lực xác lập xem trẻ tiến triển từ phương pháp ( hay quá trình ) tâm lý này sang phương pháp tâm lý khác như thế nào. Việc nghiên cứu và điều tra của con người đáng quan tâm này còn liên tục khoảng chừng 60 năm nữa, cho đến khi ông mất vào năm 1980 .Năm 1921 ( 25 tuổi ), theo ý kiến đề nghị của Giáo sư Claparède – Viện trưởng Viện khoa học giáo dục, ông chuyển từ Paris về Genève để tiếp đón chức Trưởng phòng tâm lý thực nghiệm. Năm 1925, ông nhận chức Giáo sư Đại học Nêuchâtel, dạy bao cả ba ngành : Tâm lý học, Xã hội học và Triết học. Năm 1929, được chỉ định Giáo sư Đại học Genève về môn Lịch sử tư tưởng khoa học, Giám đốc Trung tâm giáo dục quốc tế của Unesco và ở cương vị này cho tới năm về hưu ( 1972 ). Năm 1933 là Viện trưởng Viện khoa học giáo dục Thụy Sĩ tại Genève. Năm 1940, Giáo sư tâm lý thực nghiệm và năm 1952 là Giáo sư Trường Đại học Sorbonne, Paris .Trong suốt những năm 1921 đến 1940, mối chăm sóc hầu hết của J.Piaget là nghành nghề dịch vụ tâm lý học, đặc biệt quan trọng là sự phát sinh nhận thức và trí tuệ của trẻ nhỏ. Trong thời hạn này, nhiều khu công trình đã được ông công bố. ” Ngôn ngữ và tư duy của trẻ ” ( 1923 ), ” Mệnh đề và Tóm lại của trẻ ” ( 1924 ), ” Biểu tượng về quốc tế của trẻ ” ( 1926 ) v.v. Những nghiên cứu và điều tra về nghành trên được ông tập hợp trong hai khu công trình nổi tiếng : ” Tâm lý học trí tuệ ” ( 1946 ) và ” Tâm lý học trẻ nhỏ ” ( 1966 ) .Từ năm 1940 J.Piaget chuyển dần nghành nghề dịch vụ nghiên cứu và điều tra từ tâm lý trẻ nhỏ sang Lôgic học và Khoa học luận. Từ năm 1950 chuyển hẳn sang nghành nghề dịch vụ này, đặc biệt quan trọng là nghiên cứu và điều tra quy trình tăng trưởng tư duy con người. Năm 1956, ông xây dựng ở Genève Trung tâm nghiên cứu quốc tến về nhận thức luận khoa học ( Centre international d ’ épistemologie Scientifique ), với sự tham gia của nhiều nhà Bác học lớn đương thời như Albert Einstein ( Vật lý ), B.Grize ( Toán và Lôgic ), W.Mc.Cullôch ( Sinh học thần kinh ) v.v. Kết quả là trong thời hạn này nhiều tác phẩm khoa học của ông đã được xuất bản : ” Lớp, quan hệ và số ” ( 1942 ), ” Tiểu luận lôgic ” ( 1952 ), ” Nghiên cứu sự chuyển hoá của những thao tác lôgíc ” ( 1953 ) và ” Khái niệm về nhận thức phát sinh ” ( 1950 ), với hơn 1000 trang, gồm 3 tập : ” ý tưởng sáng tạo toán học “, ” sáng tạo độc đáo vật lý học “, ” ý tưởng sáng tạo sinh học, ý tưởng sáng tạo tâm lý học và ý tưởng sáng tạo xã hội học ” .Ngay từ những năm 1935 – 1965, J.Piaget đã chăm sóc tới việc vận dụng tác dụng nghiên cứu và điều tra tâm lý học trẻ nhỏ vào những nghành nghề dịch vụ văn hoá, giáo dục, đặc biệt quan trọng là vào chiêu thức giáo dục trẻ nhỏ. Ông đã nghiên cứu và phân tích và phê phán hạn chế của giải pháp giáo dục truyền thống, tiếp thị những chiêu thức giáo dục mới, trong đó tôn vinh vai trò của chiêu thức hoạt động giải trí trong dạy học. Coi đó là chiêu thức mang lại hiệu suất cao hơn hẳn những giải pháp đương thời. Các tác phẩm : ” Giáo dục đào tạo đang đi về đâu ” ( 1948 ), ” Tâm lý học và giáo dục học ” ( 1969 ) phản ánh khá rõ trăn trở và tư tưởng thay đổi của J.Piaget trong nghành này. Nhiều đề xuất kiến nghị của ông đến nay vẫn còn nguyên giá trị thời sự .J.Piaget là người lao động không căng thẳng mệt mỏi. Suốt cuộc sống, ông quan sát, thử nghiệm, tích luỹ khối lượng khổng lồ dữ kiện về sự tăng trưởng tâm lý trẻ nhỏ. Hàng năm, khi kết thúc năm học, ông mang tài liệu tích lũy được đến một trang trại vắng người dưới chân núi Alpea. Ở đó, cả mùa hè, ông không tiếp xúc với khách, miệt mài nghiên cứu và phân tích, tổng hợp tư liệu, hình thành nên những tác phẩm khoa học. Trong suốt 70 năm thao tác J.Piaget đã công bố hàng trăm cuốn sách và bài viết về những nghành nghề dịch vụ sinh học, tâm lý học, ngôn từ, lôgic … trong hệ thống lý thuyết liên bộ môn đồ sộ .J.Piaget mất ngày 16.9.1980 tại Genève .Sinh thời, J.Piaget được kính trọng trên khắp quốc tế. Ông là giáo sư của nhiều trường Đại học lớn ở Pháp và Thụy Sĩ Giám đốc phòng thực nghiệm, đảm nhiệm văn phòng Quốc tế về giáo dục, Uỷ viên Hội đồng chấp hành của Unesco, Viện sĩ và tiến sỹ danh dự của nhiều trường Đại học, Viện hàn lâm khét tiếng : Harvard ( 1936 ), Columbia ( 1970 ), Bruvtelle ( 1940 ), Brazill ( 1949 ) .J.Piaget là nhà Bác học đa nghành : Bắt đầu từ sinh học, sang tâm lý học đến nhận thức luận, trong lĩnh trực nào ông cũng ông có nhiều góp sức lớn, đặc biệt quan trọng là trong nghành tâm lý học trẻ nhỏ. Những khu công trình về nghành nghề dịch vụ này của ông uyên bác đến mức, trong diễn văn khai mạc Hội nghị tâm lý học quốc tế lần thứ 21, năm 1976, quản trị hội tâm lý học quốc tế, nhà Tâm lý học Pháp Paul Praisse đã phát biểu : ” Từ đây cho tới cuối thế kỷ, tôi e rằng tâm lý học quốc tế chỉ việc khai thác riêng những ý tưởng sáng tạo của J.Piaget thì cũng không làm thế nào hết được ” .

Thuyết hoạt động giải trí[sửa|sửa mã nguồn]

Do các nhà tâm lý học Liên Xô cũ như L.X.Vugotxki, X.L Rubinstein, A.N Leonchev cùng với nhiều nhà tâm lý của Đức, Pháp, Bungari sáng lập. Các nhà Tâm lý học hoạt động cho rằng, tâm lý là sự phản ánh hiện thực khách quan vào não. Tâm lý có cơ sở tự nhiên và cơ sở xã hội, và được hình thành trong hoạt động, giao tiếp và các mối quan hệ xã hội. Vì vậy họ kết luận, tâm lý mang tính lịch sử và bản chất xã hội, là sản phẩm của giao tiếp và hoạt động.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://mix166.vn
Category: Thuật Ngữ