Thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất – Wikipedia tiếng Việt

Bắc thuộc lần thứ nhất (chữ Nôm: 北屬吝次一, ngắn gọn: Bắc thuộc lần 1) trong lịch sử Việt Nam kéo dài từ khoảng thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên đến năm 40, dưới sự cai trị của phong kiến Trung Quốc.

Thời điểm mở màn[sửa|sửa mã nguồn]

Dấu mốc xác lập thời kỳ tiên phong này chưa thống nhất giữa những sử gia, do ý niệm khác nhau về nước Nam Việt và nhà Triệu .

Sự quản lý của nhà Triệu và nhà Hán[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi sáp nhập Âu Lạc vào Nam Việt, Triệu Đà chia lãnh thổ Âu Lạc làm 2 quận Giao Chỉ và Cửu Chân. Trông coi 2 quận này là hai viên quan Sứ (đại diện cho triều đình Phiên Ngung), bao gồm: Điển sứ coi việc hành chính và Tả tướng coi việc quân sự.[9] Sử cũ ghi nhận Tả tướng cuối cùng thời Triệu là Hoàng Đồng (黄同).

Một chiếc ấn khối vuông bằng đồng khắc chữ ” 胥浦侯印 [ 10 ] Tư Phố hầu ấn ” ( Ấn dành cho thủ lĩnh huyện Tư Phố ) được phát hiện ở Thanh Hóa thuộc miền bắc Việt Nam trong thập niên 1930, được cho là của viên Điển sứ tước Hầu ở Q. Cửu Chân thời Triệu do có sự tương đương với những chiếc ấn được tìm thấy ở lăng mộ Triệu Văn Đế .Theo quan điểm những sử gia, điều này chứng tỏ nhà Triệu không trực tiếp quản lý Giao Chỉ và Cửu Chân, người Âu Lạc cũ chỉ mất một triều đình độc lập do người địa phương đứng đầu, chính sách Lạc tướng cha truyền con nối vẫn được duy trì và tổ chức triển khai vùng ( bộ ) của người Việt vẫn chưa bị xóa bỏ [ 11 ]. Thậm chí, trong vùng đất Cổ Loa cũ của An Dương Vương còn có vương hiệu là Tây Vu Vương .Các sử gia cũng nhìn nhận : việc liên tục chính sách Lạc tướng của người Việt là chủ trương quản lý tốt của nhà Triệu, vì triều đình Nam Việt sở dĩ sống sót được, ngoài sự phù trợ của một số ít người Hán còn có sự ủng hộ của những tộc trưởng địa phương người Việt [ 11 ]. Các tộc trưởng người Việt, Lạc tướng vẫn quản lý, hàng năm cống nộp cho vua Triệu trải qua hai quan Sứ. Giúp việc cho hai quan Sứ có 1 số ít quan chức cả người Nam Việt lẫn người Việt Giao Chỉ [ 12 ] .Ở Q. Quế Lâm, nhà Triệu đặt một viên quan Giám để trông coi. Sử cũ ghi nhận vị quan Giám ở đầu cuối của Q. Quế Lâm là Cư Ông ( 居翁 ). [ 13 ] [ 14 ]Nhà Triệu phong cho họ hàng tông thất được tước Vương ở đất Thương Ngô, hiệu là Thương Ngô Vương. Sử cũ cho biết Triệu Quang là Thương Ngô Vương sau cuối .Riêng Q. Nam Hải do triều đình nhà Triệu trực tiếp quản lý và là nơi đặt kinh đô Phiên Ngung. Dưới đơn vị chức năng cấp Q. là cấp huyện. Sử cũ ghi nhận vào quy trình tiến độ cuối thời Triệu, Sử Định ( 史定 ) là quan Huyện lệnh huyện Yết Dương thuộc Q. Nam Hải .Biến cố đáng kể nhất của thời kỳ này là cuộc chiến giữa nhà Hán và nhà Triệu cuối thế kỷ 2 TCN, dẫn tới sự đổi khác chủ quyền lãnh thổ quản lý chủ quyền lãnh thổ miền Bắc và Bắc Trung Bộ Việt Nam cùng đất Lưỡng Quảng từ tay nhà Triệu sang tay nhà Tây Hán. Nhân lúc nhà Triệu suy yếu, Hán Vũ Đế định dùng giải pháp ngoại giao để thu phục đất Nam Việt nhưng không thành công xuất sắc vì gặp sự chống đối của Thừa tướng Lữ Gia .Hán Vũ Đế quyết định hành động sử dụng quân sự chiến lược và mở cuộc tiến công quy mô vào năm 111 TCN. Nhà Triệu đã thất bại sau khi tướng Hán là Lộ Bác Đức hạ được kinh thành Phiên Ngung của Nam Việt nhưng chưa tiến vào chủ quyền lãnh thổ Giao Chỉ và Cửu Chân. Thủ lĩnh người Việt ở đất Cổ Loa là Tây Vu Vương định nổi dậy chống Hán nhưng bị Tả tướng Hoàng Đồng giết chết để hàng Hán. Nước Nam Việt, trong đó gồm có chủ quyền lãnh thổ miền Bắc Việt Nam giờ đây, từ đó thuộc quyền quản lý của nhà Hán .
Nhà Hán xác lập cỗ máy quản lý ngặt nghèo hơn so với nhà Triệu, thiết lập đơn vị chức năng quản lý cấp châu và Q.. Tại những huyện, chính sách Lạc tướng cha truyền con nối của người Việt vẫn được duy trì, nhà Hán ” dùng tục cũ để quản lý “. [ 15 ]Khi Vương Mãng cướp ngôi nhà Hán lập nhà Tân ( năm 8 ), thứ sử Giao Châu là Đặng Nhượng và thái thú Tích Quang theo những thái thú ở Giang Nam, cùng nhau cát cứ chống nhà Tân. Năm 29, Hán Quang Vũ Đế cơ bản thống nhất Trung nguyên. Theo lời dụ của tướng Đông Hán là Sầm Bành, Tích Quang và Đặng Nhượng cùng hàng Đông Hán .

Hành chính và dân số[sửa|sửa mã nguồn]

Triệu Đà chia chủ quyền lãnh thổ Âu Lạc cũ làm 2 Q. Giao Chỉ và Cửu Chân. Bên dưới cấp Q. không có đơn vị chức năng hành chính khác. Sử sách ghi nhận tại hai Q. này có 40 vạn dân thời Triệu. [ 11 ]Hai Q. Nam Hải và Quế Lâm về cơ bản vẫn thừa kế cương vực và hành chính thời Tần. Bên dưới cấp Q. là cấp huyện. Riêng Phiên Ngung nằm dưới Q. Nam Hải nhưng là kinh đô của nước Nam Việt .
Nhà Hán đánh chiếm Nam Việt năm 111 TCN, chia chủ quyền lãnh thổ Nam Việt làm sáu Q. là Nam Hải, Hợp Phố ( Quảng Đông ), Thương Ngô, Uất Lâm ( Quảng Tây ), Giao Chỉ, Cửu Chân ( miền Bắc Việt Nam ) và lập thêm 3 Q. mới là Chu Nhai, Đạm Nhĩ ( hòn đảo Hải Nam ), Nhật Nam .Riêng so với Q. Nhật Nam, khi Lộ Bác Đức đánh bại nhà Triệu, chủ quyền lãnh thổ Nam Việt chưa gồm có Q. Nhật Nam ( từ Quảng Bình tới Tỉnh Bình Định ). [ 15 ] Vùng đất này được nhập vào chủ quyền lãnh thổ chung với miền Bắc và Bắc Trung Bộ Việt Nam thời nay lần tiên phong sau khi những quan quản lý Giao Chỉ tiến xuống thu phục những bộ tộc phía Nam dãy Hoành Sơn trong thời thuộc Hán và hình thành Q. Nhật Nam. [ 15 ]Năm 106 TCN, Hán Vũ Đế đặt cử Thạch Đái làm thái thú 7 Q. ở lục địa, 2 Q. ở hòn đảo ( tức hòn đảo Hải Nam ), trụ sở đặt tại Luy Lâu, Q. Giao Chỉ là Q. lớn và quan trọng nhất. [ 15 ]Hán thư ghi nhận Q. Nam Hải gồm có 6 huyện : Phiên Ngung, Trung Túc, Bác La, Long Xuyên, Tứ Hội, Yết Dương. Quận trị Nam Hải đặt tại huyện Phiên Ngung. Quận Nam Hải thời Hán có 19.613 hộ – 94.253 người .Quận Uất Lâm gồm có 12 huyện : Bố Sơn, An Quảng, Hà Lâm, Quảng Đô, Trung Lưu, Quế Lâm, Đàm Trung, Lâm Trần, Định Chu, Lĩnh Phương, Tăng Thực, Ung Kê. Quận trị Uất Lâm đặt tại huyện Bố Sơn. Quận Uất Lâm thời Hán có 12.415 hộ – 71.162 người .Quận Thương Ngô gồm có 10 huyện : Quảng Tín, Tạ Mộc, Cao Yếu, Phong Dương, Lâm Hạ, Đoan Khê, Phùng Thừa, Phú Xuyên, Lệ Phổ, Mãnh Lăng. Quận trị Thương Ngô đặt tại huyện Quảng Tín. Quận Thương Ngô thời Hán có 24.379 hộ – 146.160 người .

Quận Hợp Phố thời Tây Hán gồm có 5 huyện: Từ Văn, Cao Lương, Hợp Phố, Lâm Doãn, Chu Lô với 15.398 hộ, 78.980 người. Thời Đông Hán gồm 5 huyện: Hợp Phố, Từ Văn, Cao Lương, Lâm Nguyên, Chu Nhai với 23.121 hộ, 86.617 người. Quận trị Hợp Phố đặt tại huyện Từ Văn.

Quận Giao Chỉ gồm có 10 huyện : Luy Lâu, An Định, Câu Lậu, Mê Linh, Khúc Dương, Bắc Đái, Kê Tử, Tây Vu, Long Uyên, Chu Diên. Theo Hán thư, Q. Giao Chỉ thời Hán có 92.440 hộ – 746.237 người. [ 16 ] [ 17 ]Về trị sở của Q. Giao Chỉ, những sách sử cũ của Trung Quốc ghi không thống nhất. Hán thư ghi huyện Liên Lâu đứng đầu, về nguyên tắc đó là Q. trị. Sách Giao châu ngoại vực ký cũng chép tương tự như. Sách Thủy kinh chú lại xác lập Q. trị Giao Chỉ là huyện Mê Linh. [ 18 ]Quận Cửu Chân gồm có 7 huyện : Tư Phố, Cư Phong, Đô Lung, Dư Phát, Hàm Hoan, Vô Thiết ( hay Vô Biên ), Vô Biên. Quận trị Cửu Chân đặt tại huyện Tư Phố, thời Vương Mãng đổi gọi Tư Phố là Hoan Thành. Quận Cửu Chân thời Hán có 35.743 hộ – 166.013 người. [ 16 ]Như vậy tổng số hộ tại 2 Q. Giao Chỉ và Cửu Chân là 128.122 với 912.250 người. So với thời Triệu, dân số tăng gấp khoảng chừng 2,3 lần .

Còn quận Nhật Nam do nhà Hán mới đặt sau khi đánh chiếm Nam Việt, gồm có 5 huyện: Chu Ngô, Tây Quyển, Lô Dung, Ty Ảnh và Tượng Lâm. Quận trị của Nhật Nam tại Tây Quyển. Thời nhà Tân, Vương Mãng đổi gọi là Nhật Nam đình. Nhật Nam thời thuộc Hán có 15.460 hộ và 69.485 người.[16]

Cơ sở kinh tế tài chính thời kỳ này là nông nghiệp với nông cụ đá ( rìu, cuốc đá ), gỗ ( mai, vồ, … ), nhiều công cụ đồng thau ( lưỡi cuốc, cày, xẻng, rìu, hái … ) và một số ít nông cụ sắt ( có rìu sắt lưỡi xéo phỏng chế rìu đồng Đông Sơn ) … [ 19 ]Lúa nước vẫn là cây xanh chủ yếu. Bên cạnh đó, có nghề trồng dâu nuôi tằm, trồng bông, đay, gai để có cái mặc và có nhiều hoa quả như nhãn, vải, quýt, chuối, … [ 20 ] Trong chăn nuôi, người Việt có 5 giống gia súc là trâu, lợn, gà, dê, chó .

Thủ công nghiệp[sửa|sửa mã nguồn]

Nền sản xuất thủ công nghiệp Giao Chỉ liên tục có những bước tăng trưởng, trên cơ sở thủ công nghiệp truyền thống cuội nguồn của Âu Lạc tích hợp với việc tiếp thu những tinh hoa của dân Nam Việt. [ 20 ]Đồ đồng Đông Sơn vẫn được sản xuất bên cạnh đồ đồng vùng Lưỡng Quảng ( đỉnh, biển hồ, gươm, qua, gương đồng … ). Các mẫu sản phẩm gốm ngoài gốm truyền thống còn có những loại sản phẩm chịu tác động ảnh hưởng của phong thái Nam Việt ( như gốm văn in hình học, bình 4-5 thân dính liền nhau ) và Hán ( đỉnh, bình, vò, … ). [ 20 ]Người Việt có nghề dệt cửi làm vải, nổi tiếng là vải cát bá ( vải bông ) nhỏ sợi và rất mịn. [ 21 ]
Từ khi nhà Hán chinh phục Nam Việt, người Việt tham gia hoạt động giải trí thương mại nhiều hơn so với trước, do tác động ảnh hưởng của những thương nhân người Hán. Điểm xuất phát của những thương nhân người Hán từ phương Bắc, khi đi và về đều qua Nhật Nam mua và bán thổ sản sau khi vòng qua trao đổi hàng ở những vương quốc ngoài biển .Nhiều lái buôn người Hán đến kinh doanh và trở nên giàu sang. Sản vật địa phương kinh doanh trao đổi gồm có vải cát bá, đồi mồi, ngọc, voi, tê giác, vàng bạc, hoa quả, … [ 21 ]Việc kinh doanh ở phương Đông thời Tây Hán đã tăng trưởng. Do có vị trí thuận tiện và đa dạng và phong phú mẫu sản phẩm nhiệt đới gió mùa, Giao Chỉ trở thành một trạm quan trọng về giao thông vận tải biển với những nước phía nam ngoài biển. Hán thư ghi lại tên 1 số ít vương quốc có thường thì thời kỳ đó, được xác lập ở Nam Á và Khu vực Đông Nam Á như Hoàng Chi, Đô Nguyên, Âp Lô Một, Sâm Ly, Phù Cam Đô Lô, Bì Tông, … [ 22 ]

Văn hóa và xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Đến thời Bắc thuộc lần 1 là thời sơ kỳ đồ sắt Việt Nam, vẫn sống sót cơ cấu tổ chức của nền văn minh Đông Sơn với quy mô văn hóa truyền thống nông nghiệp lúa nước truyền thống. Người Việt đã chịu tác động ảnh hưởng lối sống, văn minh – văn hóa truyền thống Hán được truyền bá theo 2 cách [ 19 ] :

• Truyền bá một cách ôn hòa qua giao lưu kinh tế – văn hóa, qua di dân Trung Quốc.
• Truyền bá một cách cưỡng bức thông qua đô hộ hành chính quân sự.

Sự sống sót của văn hóa truyền thống Đông Sơn được những sử gia tân tiến nhìn nhận là sức sống mãnh liệt của dân tộc bản địa Việt trước sự đồng nhất của phương Bắc [ 23 ]. Có sự sống sót song song của hai nền văn hóa truyền thống được những nhà nghiên cứu xác nhận [ 19 ] :

• Trong cư trú: kiểu Đông Sơn với nhà sàn và kiểu Hán với thành quách mô hình nhà bằng đất, mô hình giếng nước, bếp lò, chuồng trại.
• Trong mộ táng: kiểu Đông Sơn với mộ táng hình thuyền và đồ tùy táng kiểu Đông Sơn; kiểu Hán với mộ đất, quách gỗ và hiện vật tùy táng kiểu Trung Quốc
• Trong sinh hoạt: vừa có đồ gốm kiểu Đường Cồ, gốm Đông Sơn, rìu lưỡi xéo, trống đồng của người Việt truyền thống bên cạnh bình, đỉnh miệng vuông, đao sắt, kiếm, gương đồng, móc đai lưng.

Đầu thế kỷ 1, Nhâm Diên được Hán Quang Vũ Đế cử sang làm thái thú Q. Cửu Chân đã vận dụng lối sống Hán cải biến phong hóa người Việt từ năm 29. Những việc cưới xin tới phục trang, giáo dục nhất thiết phải theo lễ nghĩa Trung Quốc [ 24 ] .Các sử gia văn minh cho rằng : sự trộn lẫn văn hóa truyền thống, đời sống giữa Hán và Việt dẫn tới sự hỗn dung văn hóa truyền thống cưỡng bức, theo đó quy trình năng động trên cơ tầng Việt đã quản lý và vận hành theo chính sách Hán. Đời sống văn hóa truyền thống – xã hội Việt chuyển từ quy mô Đông Sơn truyền thống sang quy mô mới : Hán – Việt [ 19 ] .

Sự phản kháng của người Việt[sửa|sửa mã nguồn]

Thời Bắc thuộc lần 1, trong vòng hơn 200 năm không ghi nhận một cuộc nổi dậy chống đối đáng kể nào của người Việt. Chỉ có những việc chống đối quy mô tương đối nhỏ, giết quan lại nhà Hán, dù trong nhiều năm đã khiến nhà Hán phải điều động quân đội từ Kinh Sở ( Hoa Nam ) xuống trấn áp, nhưng không đủ mạnh để đuổi người Hán [ 23 ] .

Năm 40, do sự tàn bạo của thái thú Tô Định (trấn trị từ năm 34), hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị đã nổi dậy chống sự cai trị của nhà Hán. Tô Định bỏ chạy về Trung Quốc, Hai Bà Trưng xưng vương, xác lập quyền tự chủ của người Việt. Thời Bắc thuộc lần 1 chấm dứt.

Các quan đô hộ[sửa|sửa mã nguồn]

Sử sách ghi lại những quan đô hộ đã sang Việt Nam trong thời kỳ này, gồm một list không không thiếu, như sau :

Source: https://mix166.vn
Category: Bản Tin TA