Hán Vũ Đế – Wikipedia tiếng Việt

Hán Vũ Đế (chữ Hán: 漢武帝; 31 tháng 7, 156 TCN – 29 tháng 3, 87 TCN), hay được phiên thành Hán Võ Đế, tên thật Lưu Triệt (劉徹), biểu tự Thông (通), là vị hoàng đế thứ bảy của nhà Hán trong lịch sử Trung Quốc.

Ông là con trai thứ 11 của Hán Cảnh Đế, nhà vua Tây Hán thứ sáu. Khi mới 7 tuổi, Lưu Triệt giành được ngôi Thái tử của huynh trưởng của mình là Lưu Vinh. Năm 141 TCN, sau cái chết của cha, ông kế vị Hoàng đế lúc 16 tuổi và quản lý từ năm 140 TCN đến 87 TCN ( 54 năm ), là vị hoàng đế trị vì lâu nhất trong Lịch sử nhà Hán và cả lịch sử vẻ vang Trung Quốc từ sau đời Tần Chiêu Tương vương đến trước đời Khang Hi .

Ông được đánh giá là một hoàng đế tài ba (Hán Vũ thời đại), đã làm nhiều việc củng cố nền cai trị và mở cửa ra bên ngoài. Dưới thời trị vì của ông, nhà Hán đã phát triển lớn về chính trị và quân đội, tiến hành các cuộc xâm lược vào Vệ Mãn Triều Tiên, Dạ Lang, Hung Nô, Nam Việt, Mân Việt, Đông Âu; kết thân và thiết lập quan hệ với các nước ở phía tây, mở rộng lãnh thổ phía đông đến bán đảo Triều Tiên, phía bắc đến vùng sa mạc Gobi, phía nam tới miền Bắc Việt Nam và phía tây vươn ra tận Trung Á; ngoài ra ông còn chủ trương sử dụng Nho giáo làm tư tưởng trị nước, nhưng cũng tôn sùng Đạo giáo. Hán Vũ Đế cùng Tần Thủy Hoàng được đánh giá là những vị Hoàng đế vĩ đại bậc nhất trong giai đoạn đầu thời kỳ đế quốc tại Trung Quốc, được xưng tụng bằng cụm từ Tần Hoàng Hán Vũ (秦皇漢武).

Cuối đời, do tin vào thuật trường sinh bất lão, Hán Vũ Đế đã tiêu tốn rất nhiều vàng bạc để đi tìm thuốc trường sinh và tin dùng gian thần Giang Sung, dẫn đến vụ án Vu Cổ vào năm 91 TCN và cái chết của Thái tử Lưu Cứ, con trai trưởng của ông. Ông qua đời ở tuổi 69.

Do kiêng tên húy của Vũ Đế, các sách vở Trung Quốc thời đó phải chép chữ Triệt ra chữ Thông. Sau này một số sách vở dùng tư liệu của đời Hán soạn cũng chép tương tự. Tiểu sử của ông được ghi tại Hán thư, quyển 6 “Vũ Đế kỷ” và Sử ký, quyển 28 “Phong thiện thư”.

Hán Vũ Đế Lưu Triệt là con trai thứ 11 của Hán Cảnh Đế, mẹ là Kế Hoàng hậu Vương Chí. Vương Chí nguyên được gả cho Kim Vương Tôn ( 金王孙 ) sinh một con gái là Kim Tục ( 金俗 ), sau tái giá với Hán Cảnh Đế được phong vị Mỹ nhân ( 美人 ), sinh được ba con gái là Tỉnh Bình Dương Công chúa, Nam Cung Công chúa và Long Lự Công Chúa. Sau đó, Vương Mỹ nhân sinh con trai út là hoàng tử Lưu Triệt [ 1 ] .

Lưu Triệt được sinh vào ngày 31 tháng 7, năm 156 TCN. Tương truyền, khi mang thai Lưu Triệt, Vương Mỹ nhân đã nằm mộng thấy mặt trời rơi vào bụng mình[2], bèn nói lại với Cảnh Đế. Cảnh Đế cho rằng đứa bé đó về sau sẽ phú quý. Do có thân phận hoàng tử nên Lưu Triệt được phong tước vị Giao Đông vương (膠東王) vào năm 153 TCN[3]

Theo Hán Võ cố sự (漢武故事), quyển tiểu thuyết viết về Hán Vũ Đế thì lúc mới sinh ông được đặt tên là Lưu Trệ (劉彘), sau khi làm Giao Đông vương mới đổi lại là Lưu Triệt. Tuy nhiên, các bộ sử chính thống như Sử ký, Hán thư và Tư trị thông giám đều không công nhận điều này, mà cho rằng Hán Võ Đế có một tên duy nhất là Lưu Triệt[4][5][6].

Năm 155 TCN, Hoàng hậu tiên phong của Cảnh Đế là Bạc thị, không sinh được con nên thất sủng và bị phế. Hậu vị vì vậy mà bỏ trống. Lịch Cơ ( 栗姬 ), phi tần được sủng ái nhất đã sinh hoàng trưởng tử là Lưu Vinh ( 劉榮 ) cho Cảnh Đế nên Lưu Vinh được phong Hoàng thái tử .Quán Đào công chúa ( 館陶公主 ), chị của Cảnh Đế và là cô của Lưu Triệt có con gái tên Trần A Kiều ( 陈娇 ) [ 7 ], muốn hứa hôn với Lưu Vinh để làm Thái tử phi, sau trở thành Hoàng hậu đại Hán [ 8 ] [ 9 ] nhưng bị Lịch Cơ khước từ vì hận Quán Đào tiếp tục tiến cử mĩ nữ cho Hán Cảnh Đế. Vương Mỹ nhân thấy vậy bèn tìm cách lấy lòng Quán Đào, hứa sẽ cho Lưu Triệt ( năm đó 6 tuổi ) thành thân với Trần A Kiều nếu ông được lập làm Thái tử [ 1 ]. Quán Đào muốn giúp Lưu Triệt giành ngôi để có lợi cho con gái mình, đồng thời trả thù Lịch Cơ nên thường nói tốt ông trước mặt Cảnh đế và gièm pha mẹ con Lịch Cơ. Khi đó Lịch Cơ ỷ sủng sinh kiêu, lại có con làm Thái tử nên không biết kiêng dè, nhiều khi còn lớn tiếng với cả Cảnh Đế khiến Cảnh Đế không còn sủng ái bà như trước .

Năm 150 TCN, nhân Hán Cảnh Đế giận Lịch Cơ, Quán Đào công chúa cùng Vương Mỹ nhân xúi giục các đại thần trong triều viết tấu xin lập Lịch cơ làm hậu. Đại thần làm theo khiến Cảnh Đế vốn đã tức giận, nghi ngờ việc này do Lịch Cơ xúi giục nên phế Lưu Vinh xuống làm Lâm Giang vương (臨江王)[8][9] và không đoái hoài đến Lịch Cơ khiến bà uất ức qua đời. Sau đó Cảnh Đế tấn phong Vương Mỹ nhân làm Hoàng hậu và Lưu Triệt làm Thái tử.

Năm 141 TCN, Hán Cảnh Đế qua đời, Lưu Triệt năm ấy 16 tuổi lên nối ngôi, tức Hán Vũ Đế[2][3][10]. Ông lập Trần A Kiều làm Hoàng hậu, tôn mẹ là Vương hoàng hậu làm Hoàng thái hậu, và bà nội Đậu Thái hậu làm Thái hoàng thái hậu.

Chính sách đối nội[sửa|sửa mã nguồn]

Củng cố nền quân chủ chuyên chế[sửa|sửa mã nguồn]

Khác với vua cha, ông là người chuyên chế, nóng nảy, nhưng cùng rất nhiều mưu lược kĩ năng, rất sùng đạo Nho, không theo chủ trương vô vi ( ít can thiệp vào việc dân ) của đạo Lão, như vua đời trước, mà ưa Pháp gia giống như Tần Thủy Hoàng và Hán Cao Tổ. [ 11 ]Thấy đời vua cha, nhóm thất vương làm phản, Vũ Đế quyết tâm bỏ hẳn chính sách phong kiến. Một mặt ông dùng thuật của Pháp gia, đồng thời để trị chư hầu quý tộc ( sai người thân tín giúp việc họ thám thính họ, ngăn ngừa sự mưu phản và lần lần tước hết quyền hành, đất đai họ ) .Muốn diệt họa Hung Nô và mở mang bờ cõi thì quân đội phải mạnh, quân luật phải nghiêm, và ông dùng chủ trương của Pháp gia. Vũ Đế không tha thứ cho những viên tướng bại trận, không xét thực trạng và tình thế của họ, cứ thẳng tay trừng trị. Vì vậy, có nhiều tướng bại trận phải theo hàng giặc chứ không dám về triều đình. Thấy vậy, Vũ Đế lại càng tàn khốc, tru di tam tộc những tướng này, như trường hợp của Lý Lăng. Không ai dám trái ý ông, chỉ tỏ vẻ bất mãn, bất phục cũng đủ làm cho ông trị tội rồi. Vì vậy, triều thần không ai dám can gián. Tư Mã Thiên chỉ vì bênh vực Lý Lăng mà phải chịu tội nhục nhã nhất thời đó : tội bị thiến. [ 11 ]Một mặt, ông rất tôn vinh Nho học, đặt ra chức ngũ kinh, bác sĩ, tuyển dụng những người giỏi như Công Tôn Hoằng, rồi lại biến hóa triều chính, sửa lại lịch, định lễ tế trời và tế đất, kiến thiết hoàng cung. Ông cũng trọng dụng những nhà nho như Đổng Trọng Thư, và thích những nhân văn có tài làm phú ca tụng như Tư Mã Tương Như. [ 11 ] Nhờ vậy, văn học thời bấy giờ tăng trưởng. [ 11 ]Như vậy là Vũ Đế dùng cả Pháp lẫn Nho mà triển khai xong được cuộc cách mạng về chính trị, củng cố được chính thể quân chủ chuyên chế : quyền hành tập trung chuyên sâu vào tay triều đình và phó thác cho kẻ sĩ có tài do dân tiến cử và cả do nhà vua tuyển dụng. Quý tộc, thân vương vẫn còn được hưởng nhiều độc quyền, nhưng phải tuân lệnh vua và Tể tướng [ 11 ] .

Chính sách kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]

Năm nào cũng chinh phạt, mà nhà vua lại xa xỉ, thiết kế thêm nhiều cung thất, do đó triều đình luôn thiếu tiền. Muốn có tiền, Vũ đế dùng ba cách :

• Phát hành một thứ tiền làm bằng kim loại và thiếc, như vậy trữ kim tăng lên; ông lại đặt ra thứ tiền bằng da nữa.
• Bán tước và cho chuộc tội bằng tiền.
• Tuyên bố bao nhiêu tài nguyên trong nước thuộc về quốc gia hết, như vậy “tư nhân không thể chiếm các nguồn lợi của núi, biển làm của riêng mà thao túng các giai cấp thấp hơn”.[11]

Triều đình giữ độc quyền cất và bán rượu, độc quyền làm muối, khai thác các mỏ sắt, năm 119 TCN đặt ra chức quan coi về sắt, gọi là diêm thiết quan.

Hán Vũ đế có ý tưởng sáng tạo diệt những người trung gian đầu tư mạnh, những người cho vay nặng lãi hoặc chứa chất hàng hoá khi giá rẻ rồi bán cho nhân dân khi giá đắt .Ông đã tổ chức triển khai một cơ quan chuyên chở và trao đổi thuộc quyền nhà nước, trấn áp thương mại ngặt nghèo để giá thành khỏi thình lình lên xuống. Trong khắp đế quốc nơi đâu cũng có những nhân viên cấp dưới của triều đình lo việc chuyên chở và giao hàng. [ 11 ] Lúc nào mua loại sản phẩm thì triều đình giữ lại, đợi lúc giá tăng thì đem bán rẻ cho dân, hễ giá xuống thì lại mua vào để trữ ; như vậy ” bọn phú thương không đầu cơ mà vơ được món lợi lớn … và giá được bình lại “. Người ta đã ghi sổ toàn bộ những cống phẩm của họ để thu thuế hàng năm là 5 %. [ 11 ]Hán Vũ đế lại cho thi công nhiều công tác làm việc lớn để cho hàng triệu thợ bị những nhà máy sản xuất tư sa thải có công ăn việc làm, khỏi bị thất nghiệp : bắc cầu qua sông, đào nhiều kênh để nối những dòng sông với nhau và dẫn nước vào ruộng. [ 11 ]Theo Nguyễn Hiến Lê, Sau mấy trận lụt xen với mấy cơn đại hạn lê dài, vật giá tăng vọt lên, dân chúng la ló, muốn trở lại chính sách cũ, và những người kinh doanh thương mại bất bình vì triều đình can thiệp vào việc làm của họ, thuế má quá nặng, không còn làm ăn gì được ; lại thêm những cung phi được nhà vua sủng ái ép chế những đại thần, nên sau khi Vũ đế qua đời nạn tham nhũng lan tràn khắp nước, sự bóc lột người nghèo khởi đầu trở lại, và trong non một thế kỉ, những cải cách của Vũ đế bị chê bai. [ 11 ]

Chính sách so với địa phương[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 106 TCN, Hán Vũ Đế thiếp lập chính sách thứ sử. Ông lập ra 13 châu là Ký, Duyễn, Dự, Thanh, Từ, U, Tịnh, Lương, Kinh, Dương, Ích, Sóc Phương, Giao Chỉ và sai 13 người đến trấn nhận chức thứ sử ở đấy. Ban đầu, Thứ sử chỉ có vai trò đi tuần hành những Q. trong châu để xem xét việc quản lý của những Thái thú và cường hào ở đó, thăng thưởng người làm tốt, truất người làm dở, đoán xét oan ngục, lấy 6 điều số lượng giới hạn của chức vụ. Hàng năm, Thứ sử đi tuần những Q. vào tháng 8 và đến đầu năm sau thì về triều đình tâu báo. Vai trò của Thứ sử thời Tây Hán tựa như như việc làm của thanh tra hoạt động giải trí của Thái thú. Với việc lập chính sách này, triều đình nhà Hán hoàn toàn có thể thuận tiện trấn áp và khống chế thế lực cường hào địa phương .

Chế độ sát cử[sửa|sửa mã nguồn]

Chế độ sát cử ở Trung Quốc mở màn từ thời Hán Vũ Đế và tiếp nối đuôi nhau đến triều đại tiếp theo, có tác động ảnh hưởng to lớn đến đời sau. Hán Vũ Đế chủ trương tìm kiếm nhân tài để bổ dụng làm quan lại qua những khoa thi khảo hạch hơn là lấy từ bọn quý tộc thế tập từ đời này sang đời khác. Chế độ này được mở màn từ năm 134 TCN. Cần phân biệt chính sách khảo hạch này với chế độ thế tập thời Tiền Tần trước đó và khoa thi khởi đầu ở đời Tùy Đường sau này. Chế độ này đợn giản hơn chính sách thi tuyển, mỗi năm quan lại mỗi địa phương tại khu hạt mình quản trị sẽ khảo hạch trong những học trò để tìm ra người có tài năng, hiền lương ở trong đó và tiến cử lên cấp trên, triều đình [ 10 ]. Dựa vào năng lượng của họ, triều đình sẽ phong cho chức quan thích hợp. Chế độ sát cử từ đó trở thành nơi trổ tài và tiến thân của những tầng lớp học sĩ và phân phối một nguồn nhân lực lớn cho triều đình .

Chính sách với những chư hầu[sửa|sửa mã nguồn]

Vào thời Tây Hán, những nước chư hầu, đa phần do thân tộc họ Lưu quản lý, được hưởng thế tập và đất phong to lớn, rất dễ phát sinh bạo loạn, nổi bật như loạn bảy nước vào thời Hán Cảnh Đế ( 154 TCN ). Đến đầu thời Hán Vũ Đế, đất đai chư hầu nước nào cũng có hơn ngàn dặm, link với nhau, uy hiếp nghiêm trọng đến triều đình trung ương. Các chủ trương trực tiếp cắt giảm đất đai của chư hầu cũng không phát huy tính năng, như trường hợp của Tiều Thác dẫn đến loạn bảy nước. Do vậy Hán Vũ Đế cũng chú trọng đến việc cắt giảm thế lực của họ. Năm Nguyên Sóc thứ hai ( 128 TCN ), Hán Vũ Đế dùng chủ trương của Chủ phụ Yển, ban Thôi ân lệnh [ 12 ]. Theo như lệnh này, khi một chư hầu vương chết đi thì người con trai trưởng sẽ được thế tập tước vương, còn những người con trai khác cũng được phong tước hầu ở ngay trong chủ quyền lãnh thổ của chư hầu đó. Trên trong thực tiễn, những hầu quốc được phong không còn do vị chư hầu vương kia quản trị nữa mà sẽ được nhập vào những Q. thường trực triều đình, cũng tương tự như một huyện. Từ đời này sang đời khác, đất đai của chư hầu vì vậy cũng sẽ ngày một giảm đi, đến nỗi chư hầu vương nhiều lắm chỉ có mười thành, tiểu hầu quốc chỉ được chừng 10 dặm. Bởi vậy những cuộc nổi dậy của chư hầu không còn đáng ngại như trước nữa, điển hình như cuộc nổi dậy của Hoài Nam vương Lưu An năm 112 TCN nhanh gọn bị dập tắt [ 13 ] .

Tôn nho thượng pháp[sửa|sửa mã nguồn]

Khác với Văn Đế và Cảnh Đế, Hán Vũ Đế lại chủ trương tôn sùng Nho giáo chứ không phải là Đạo Giáo. Ngay sau khi lên ngôi, Hán Vũ Đế nghe theo ý kiến của Đổng Trọng Thư, chủ trương bãi truất Bách gia, độc tôn nho thuật[10][14]. Vũ Đế quyết định rằng Đạo giáo không còn thích hợp cho Trung Quốc nữa, và chính thức tuyên bố Trung Quốc là một quốc gia Khổng giáo; tuy nhiên, giống như các vị vua trước đó, ông tổng hợp các biện pháp của Pháp gia với ý tưởng Khổng giáo. Sự công nhận chính thức đối với Khổng giáo này dẫn tới một hệ thống bổ nhiệm quan chức dân sự duy nhất, nhưng các ứng cử viên cũng bắt buộc phải thông hiểu các tác phẩm kinh điển của Khổng giáo (Tứ thư, Ngũ kinh) đối với hệ thống quan lại của đế quốc, yêu cầu này kéo dài tới tận khi nước Cộng hoà Trung Hoa được thành lập năm 1911. Các trí thức Khổng giáo có được ưu thế nổi bật khi họ là hạt nhân của hệ thống bổ nhiệm quan chức dân sự.

Chính sách đối ngoại[sửa|sửa mã nguồn]

Thiết lập quan hệ với Tây Vực[sửa|sửa mã nguồn]

Trương Khiên đi sứ Tây Vực .Vào thời quản lý của mình, Hán Vũ Đế chú trọng tới việc thiết lập quan hệ với Tây Vực. Sự việc ấy mở màn từ việc có tù binh Hung Nô khai rằng vua của nước Đại Nguyệt Chi bị Hung Nô chém đầu, dùng làm đồ đựng rượu. Triều đình tin lời ấy, muốn sai sứ đến Đại Nguyệt Chi ý kiến đề nghị link chống Hung Nô. Năm 138 TCN, Vũ đế cũng cử Trương Khiên dẫn đoàn sứ bộ đi về những vùng phía tây [ 15 ]. Trong vòng mười mấy năm, Trương Khiên lần lượt sang những nước phía tây là Yên Kì [ 16 ], Quy Từ [ 17 ], Sơ Lặc [ 18 ], Đại Uyển [ 19 ] và Đại Nguyệt Chi. Mặc dù việc link bắt đầu không thành công xuất sắc nhưng cũng đã nắm được tình hình ở Tây Vực, do đó Vũ Đế coi trọng Trương Khiên, phong cho chức Thái trung đại phu .Năm 119 TCN, Hán Vũ Đế lại cử Trương Khiên đi sứ Tây Vực lần thứ hai, qua nước Ô Tôn [ 20 ] đề xuất liên minh, được đón rước nồng hậu. Con đường mà Trương Khiên tìm ra, chính là ” con đương Tơ Lụa ” nổi tiếng, những thương nhân Đông – Tây đi lại kinh doanh, nên người Trung Quốc mới biết đến ngựa Hãn Huyết, bồ đào, mục túc, thạch lựu, hồ đào, hồ ma, … Công lao của ông được Sử ký ca tụng là ” tạc không ” ( nghĩa là mở mang đường lối cho thông suốt ) .

Chiến tranh với Hung Nô[sửa|sửa mã nguồn]

Phá vỡ độc lập[sửa|sửa mã nguồn]

Từ thời Hán Cao Tổ, do sợ hãi thế lực của Hung Nô đang cường thịnh ở phía bắc, nhà Hán quyết định hành động sử dụng chủ trương hòa thân, cống nộp của cải và gả con gái cho Hung Nô để lấy lòng [ 21 ]. Đến thời Văn Cảnh, nhà Hán tăng trưởng vững mạnh về chính trị, kinh tế tài chính và quân đội do đó Hán Vũ Đế quyết định hành động phế bỏ chủ trương hòa thân với Hung Nô và khởi đầu thực thi cuộc chiến tranh. Ông phái Lý Quảng trấn giữ Q. Yêu Tái, củng cố phòng bị ở phía bắc. Ngoài ra, việc kết giao với Tây Vực cũng là một bước quan trọng trong việc tìm liên minh cùng chống Hung Nô .Năm 134 TCN, Hung Nô cử sứ thần sang Hán ý kiến đề nghị hòa thân. Hán Vũ Đế thương nghị việc này với quần thần và ở đầu cuối quyết định hành động chấp thuận đồng ý hòa thân theo lời Hàn An Quốc .Năm 133 TCN, theo quan điểm của đại thần Vương Khôi, Hán Vũ Đế quyết định hành động sử dụng chủ trương tận dụng tài vật để dẫn dụ Hung Nô ra quân trước, sai Lý Quảng làm Phiêu kị tướng quân, Công Tôn Hạ làm Kinh Xa tướng quân, Hàn An Quốc làm Hộ quân dẫn 30 vạn quân mai phục ở sơn cốc gần khu vực Mã Ấp [ 22 ], và Vương Khôi làm Tương Đồn tướng quân cùng Thái trung đại phu Lý Tức dẫn 3 vạn quân từ Đại Quận [ 23 ] ra dụ địch. Nội gián của quân Hán là Niếp Nhất khuyên Quân Thần thiền vu hoàn toàn có thể đem thủ hạ giết những quan quản lý ở Mã Ấp và chiếm hết tài vật trong thành này [ 24 ]. Quân Thần ham mê tiền tài, nghe lời dụ dỗ của Niếp Nhất bèn đích thân dẫn 10 vạn quân Vũ Châu [ 25 ] rồi phái sứ giả đến mưu hại quan quản lý ở Mã Ấp. Tuy nhiên việc này sau bị bại lộ nên thất bại. Hán Vũ Đế tức giận bèn tống giam Vương Khôi, sau ép tự sát. Từ đó hai nước tuyệt giao với nhau, hòa thân chấm hết .

Xem thêm: 12 cung hoàng đạo với những nhân vật đình đám nhất Hollywood

Vượt Nhạn Môn quan[sửa|sửa mã nguồn]

Lãnh thổ nhà Hán .Năm 129 TCN, quân Hung Nô xâm lấn vào vùng Thượng Cốc của nhà Hán [ 26 ]. Hán Vũ Đế bèn cử 4 vạn quân chia làm bốn đường, do Vệ Thanh [ 27 ] [ 28 ], Công Tôn Hạ, Công Tôn Ngao và Lý Quảng chỉ huy ra chống [ 29 ], tuy nhiên rốt cục bị thiệt hại nặng nề và thất bại .Sang năm 127 TCN, Hán Vũ Đế cử Vệ Thanh và Lý Tức ra Vân Trung, tiến thẳng đến vùng Phù Lý [ 30 ], vượt mặt và tàn phá hai đạo quân Hung Nô do Bạch Dương Vương và Lâu Phiền Vương chỉ huy, chém và bắt sống hơn 1000 người, thu phục và sáp nhập vùng đất Hà Sáo của Hung Nô mà gần như không mất một binh sĩ nào, toàn quân khải hoàn trở về. Chiến thắng này đã góp thêm phần xử lý được mối rình rập đe dọa đối của Hung Nô với kinh đô Trường An [ 31 ]. Tại vùng Hà Sáu, nhà Hán cho thiết lập Q. Sóc Phương. Năm sau, Hán Vũ Đế lại sai Tô Kiến đem theo 10 vạn người trùng tu Trường Thành để ngăn ngừa Hung Nô .Năm 121 TCN, Hán Vũ Đế muốn triển khai kế hoạch đánh chiếm khu vực Hà Tây của Hung Nô để làm bàn đạp tiến công lên phía bắc để đẩy quân Hung Nô ra khỏi Cafe Trung Nguyên. Ông cử Hoắc Khứ Bệnh đem quân lên phía bắc [ 27 ] [ 28 ]. Ông chỉ huy một đội kỵ binh nhẹ gồm 1 vạn phiêu kị quân tiến về phía tây của Lũng Tây và trong vòng 6 ngày đã tiến sâu vào 1000 dặm qua 5 tiểu quốc của Hung Nô, giết 9000 quân Hung Nô và bắt được hơn 1000 người .Sang mùa hè năm đó, Hoắc Khứ Bệnh lại vượt sa mạc và giao tranh với quân Hung Nô trên núi. Quân Hán nhanh gọn nắm lợi thế, hủy hoại hơn 30000 quân Hung Nô, nhưng cũng bị tổn thất 2800 người, buộc Hung Nô đầu hàng. Nhà Hán chiếm được nhiều đất đai của Hung Nô và xây dựng quận huyện ở đó .Sang mùa xuân năm 119 TCN, Hán Vũ Đế lại cử Vệ Thanh cùng Hoắc Khứ Bệnh mỗi người dẫn 5 vạn kị quân thành hai đường đánh Hung Nô, lại cho hơn 14 vạn ngựa chiến và 50 vạn bộ tốt và phục vụ hầu cần tiến về sa mạc Gobi. Quân Hán tiến vào Đại Quận, đánh bại quân của Tả Hiền Vương, buộc ông này phải đem 4 vạn quân đầu hàng nhà Hán. Sau đó Vệ Hoắc mỗi người chia quân theo hai phía đông-tây, cánh của Hoắc Khứ Bệnh tiến đánh Đại Q., còn cánh của Vệ Thanh đi về phía đông, thu phục Định Tương. Quân Hán giành được thắng lợi, hủy hoại 8-9 vạn quân Hung Nô, bắt được Tả Hiền Vương và 86 quý tộc .

Xử tội Lý Lăng và Tư Mã Thiên[sửa|sửa mã nguồn]

Sau trận mạc bắc, quân Hán cơ bản đã xử lý xong nạn uy hiếp của Hung Nô. Tuy nhiên hai bên vẫn liên tục xảy ra xung đột. Vào năm 115 TCN, người Hán liên tục ép chế và lập huyện trên đất Hung Nô. Sang năm 112 TCN, Hung Nô link với người Khương tiến công vào quân Ngũ Nguyên, giết chết quan thái thú ở đó. Để đối phó, sang năm 111 TCN, Hán Vũ Đế cho 18 vạn quân đi về phía bắc để gây sức ép với Hung Nô .Năm 99 TCN, tướng quân Lý Quảng Lợi được lệnh đem 300000 quân lên phía bắc, giao chiến với Hữu hiền vương của Hung Nô ở Kỳ Liên Sơn. Một tướng khác là Lý Lăng đem quân bộ cùng năm nghìn người thiện xạ qua phía Bắc Cư Duyên chừng hơn nghìn dặm .5000 quân của Lăng bị 80000 quân Hung Nô vây hãm. Trước tình thế vô vọng, tên bắn đã hết, lính chết quá nửa, nhưng giết hại quân Hung Nô cũng hơn vạn người, sau đó Lý Lăng vừa rút lui vừa đánh tám ngày liền. Nhưng trên đường về thì lại bị quân Hung Nô chặn đứt lối đường. Quân Lăng thiếu ăn mà cứu binh không tới. Lý Lăng bất đắc dĩ phải đầu hàng Hung Nô. Hán Vũ Đế nghe tin, giết mẹ và vợ con Lăng [ 29 ]. Quan thái sử Tư Mã Thiên ra sức can ngăn nên bị bỏ ngục và bị cung hình ( thiến ) [ 32 ] .

Giảng hòa, tái lập độc lập[sửa|sửa mã nguồn]

Sang năm 90 TCN, Lý Quảng Lợi lại đem quân chinh phạt vùng Ngũ Nguyên. Tuy nhiên cùng lúc ở kinh thành, Hán Vũ Đế hoài nghi ông ta có thủ đoạn lập Xương Ấp vương làm thái tử nên bỏ ngục vợ ông ta. Lý Quảng Lợi mất niềm tin, nên không hề địch lại Hung Nô. Quân Hán thiệt hại nặng, thương vong hơn 10000 người. Tư trị thông giám cũng lên tiếng chê trách việc làm này của Hán Vũ Đế [ 33 ] .Sau thất bại này, Hán Vũ Đế đành phải hạ cố tạ tội với Hung Nô và bị Hung Nô ép phải cống nạp cho mình 10000 thạch mễ tửu, 5000 hộc lương thực [ 34 ] .

Tiêu diệt Nam Việt[sửa|sửa mã nguồn]

Đất Nam Việt nguyên trước thuộc nhà Tần, được chia làm ba Q. Nam Hải, Quế Lâm và Tượng. Khi nhà Tần suy yếu, thủ lĩnh cát cứ ở đó là Triệu Đà nổi dậy lập ra nước Nam Việt [ 35 ]. Khi nhà Hán xây dựng thì Triệu Đà dâng cống xin quy phục, nhưng trong nước vẫn dùng đế hiệu và không trọn vẹn nhờ vào vào Trung Quốc. Năm 112 TCN, Hán Vũ Đế cử sứ An Quốc Thiếu Quý sang Nam Việt dụ vua và thái hậu vào chầu. Trước kia, thái hậu từng thông dâm với An Quốc Thiếu Quý nên đồng ý chấp thuận với nhu yếu này. Tể tướng Lữ Gia bất bình, đem quân vào cung giết hại vua và thái hậu và sứ giả của Hán [ 36 ] [ 37 ] .Sau đó Lữ Gia đem quân phá Hàn Thiên Thu. Hán Vũ Đế tức giận, sai Phục ba tướng quân Lộ Bác Đức xuất phát từ Quế Dương, Lâu thuyền tướng quân Dương Bộc xuất phát từ Dự Chương, Qua Thuyền tướng quân Nghiêm xuất phát từ Linh Lăng, Hạ lại tướng quân Giáp đem quân xuống Thương Ngô, Trì Nghĩa hầu Quý đem quân Dạ Lang xuống sông Tường Kha, hội ở Phiên Ngung là kinh đô Nam Việt .Mùa đông năm 111 TCN, Hán Vũ Đế lại cử Dương Bộc đem 9000 tinh binh hãm Tầm Hiệp, phá Thạch Môn lấy được thuyền thóc của quân Triệu, kéo luôn cả những thuyền ấy đi, đem mấy vạn người đợi Lộ Bác Đức. Bác Đức cùng Bộc hội quân tiến đến Phiên Ngung, đánh bại quân Triệu và phóng lửa đốt thành. Quân trong thành đầu hàng. Lữ Gia và vua Triệu bỏ chạy, bị bắt được giết chết. Các xứ ở Nam Việt đều xin hàng. Nhà Hán chiếm xong Nam Việt, lập ra bảy Q. trên đất ấy và đất Dạ Lang .

Tiêu diệt Dạ Lang[sửa|sửa mã nguồn]

Ở phía tây nam nhà Hán thời đó có sống sót một vương quốc tên gọi là Dạ Lang, chiếm một phần tỉnh Quảng Tây và phần đông tỉnh Quý Châu lúc bấy giờ. Nước Dạ Lang giáp Q. Ba Thục và một mặt thì giáp hồ Động Đình, về phía tây giáp nước Điền của người Lô Lô miền Tây tỉnh Vân Nam bấy giờ, phía đông hồ Vân Nam, từng phồn thịnh hàng trăm năm trên cao nguyên Quý Châu. Theo Sử ký, trong những bộ tộc Tây Nam, Dạ Lang có thế lực hùng mạnh nhất, có 100 nghìn lực lượng tinh luyện, tàu bè của người Dạ Lang đi lại trên mặt sông, quanh cảnh rất là sinh động [ 38 ]. Lúc đó Đại Hán thống trị hầu hết khu vực Cafe Trung Nguyên, Dạ Lang nằm trong miền núi xa xôi hẻo lánh .Hán Vũ Đế muốn chinh phục vùng Dạ Lang để lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ. Năm 136 TCN ông cử Đường Mông làm Lang trung tướng dẫn 1000 binh sĩ và mấy vạn dân đem theo lương thực và công cụ sản xuất xuất phát từ Ba Q. vượt qua Phù Quan [ 39 ] đến Dạ Lang. Đường Mông ban tặng của cải để vua Dạ Lang và phô trương uy thế khiến Dạ Lang sợ hãi, được cho phép Đường Mông đặt cơ quan quản trị ở đó và cử con trai Dạ Lang hầu làm Lệnh ( tương tự huyện lệnh ) .Năm 130 TCN Hán Vũ Đế ra lệnh đặt xây dựng Q. ở Dạ Lang và chọn Bậc đạo tây nam [ 40 ] làm Q. lỵ rồi phát động quân sĩ 2 quận Ba Thục thực thi việc mở đường từ Bậc đạo thông đến sông Tường Kha. Người đất Thục là Tư Mã Tương Như lại dâng thư nhu yếu đặt quận huyện tại Cùng [ 41 ], Trách [ 42 ] thuộc Tây Di. Tư Mã Tương Như được Vũ đế cử làm Trung lang tướng. Tư Mã Tương Như tuyên truyền với những thủ lĩnh dân tộc thiểu số tại địa phương được họ chấp thuận đồng ý cho nhà Hán đặt tại khu vực đó mười mấy huyện và 1 đô úy thường trực Thục Q. .Về sau, Hán Vũ Đế còn cho 8 hiệu úy chỉ huy những tội nhân tiến công Thả Lan [ 43 ] giết chết mấy vạn người, đặt tại khu vực Nam Di này Q. Tường Kha. Cuối cùng năm 111 TCN, Dạ Lang chính thức quy phục nhà Hán, Hán Vũ Đế lập ra Q. Kiện Vi trên đất Dạ Lang cũ .

Xâm lược Cổ Triều Tiên[sửa|sửa mã nguồn]

Dưới thời nhà Chu và nhà Hán, ở bán đảo Triều Tiên đã xây dựng một vương quốc riêng, gọi là Vệ Thị Triều Tiên. Dưới thời trị vì của mình, Hán Vũ Đế cũng có dự tính lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ tới miền đất này. Năm 109 TCN, ông cử quân đánh Vệ Thị Triều Tiên và hủy hoại được vương quốc này vào năm 108 TCN. Tại bán đảo Triều Tiên, nhà Hán cho xây dựng bốn Q. là Lạc Lãng, Chân Phiên, Lâm Đồn và Huyền Thổ .

Hậu cung và những năm cuối đời[sửa|sửa mã nguồn]

Thay ngôi Hoàng hậu[sửa|sửa mã nguồn]

Hán Vũ Đế đăng cơ, lập con gái của người cô Quán Đào công chúa là Trần thị làm Hoàng hậu. Thời gian đầu sủng ái vì bà là nguyên phối từ khi còn chưa trưởng thành, nhưng hầu hết vì cả nể mẹ bà, Quán Đào công chúa đã có ơn đưa Vũ Đế lên ngôi Thái tử. Về sau Trần Hoàng hậu không có con [ 44 ], thường hay đố kị phi tần nên tình cảm Đế-Hậu ngày càng phai nhạt. Năm 139 TCN, trong dịp tới thăm phủ Tỉnh Bình Dương công chúa, Vũ Đế gặp được nhạc kỹ tên Vệ Tử Phu, hết mực sủng ái, đưa về cung lập làm Phu nhân, từ đó không ngó ngàng đến Trần hoàng hậu [ 45 ] [ 46 ] [ 47 ]. Vệ Phu nhân lần lượt sinh 3 công chúa nên đắc sủng nhất hậu cung [ 48 ], Vũ Đế còn trọng dụng nhiều người trong gia tộc họ Vệ khiến Trần hậu tức giận [ 49 ]. Để đối phó, Trần Hoàng hậu bỏ nhiều tiền để tìm phương thuốc có con, còn gọi người đồng cốt là Sở Phục ( 楚服 ) vào cung để sử dụng tà thuật, đồng thời lại có hành vi bất chính với nhau ( lời đồn rằng là quan hệ đồng tính luyến ái nữ ) .Năm 130 TCN, chuyện Trần hậu và Sở Phục bị phát hiện. Vũ Đế lập tức định tội bà, giao cho Trương Thang tìm hiểu [ 50 ]. Cuối cùng, Trần Hoàng hậu bị giam vào Trường Môn cung, còn Sở Phục và hơn 300 người bị xử tử [ 51 ]. Sau đó Hán Vũ Đế lập Vệ phu nhân lên làm Hoàng hậu. Những thành viên trong nhà Vệ Hoàng hậu cũng được vinh sủng như Vệ Trường Quân, Vệ Thanh, Hoắc Khứ Bệnh …, trở thành một thế lực ngoại thích trong triều [ 52 ] [ 53 ] [ 54 ] .

Tìm thuốc trường sinh[sửa|sửa mã nguồn]

Cuối đời, Hán Vũ Đế sa vào hưởng lạc, thiết kế nhiều hoàng cung và tin vào chuyện mê tín dị đoan. Ông có cố gắng nỗ lực tìm thuốc tiên để trường sinh bất lão. Ông gả con gái cho phương sĩ Dịch Đại, phong làm tướng quân và tước hầu, giao cho 10 vạn cân vàng để tìm thuốc tiên. Vì Dịch Đại tìm mãi không ra thuốc tiên nên bị Vũ Đế giết chết [ 55 ] .

Thay ngôi Thái tử[sửa|sửa mã nguồn]

Năm Chính Hòa nguyên niên ( 92 TCN ), Vu cổ chi họa ( 巫蠱之禍 ) trứ danh trong lịch sử vẻ vang nhà Hán xảy ra. Khi đó, vợ của thừa tướng Công Tôn Hạ ( 公孫賀 ) sử dụng thuật vu cổ bị phát hiện, cả nhà Công Tôn bị giết hại [ 56 ]. Ngoài ra, những thành viên trong thân tộc họ Lưu cũng bị liên lụy, trong đó có Dương Thạch công chúa ( 陽石公主 ) và Chư Ấp công chúa ( 诸邑公主 ) là con gái của Vệ hoàng hậu. Hán Vũ Đế sau đó quyết định hành động lan rộng ra việc tìm hiểu, giao việc này cho sủng thần Giang Sung và Án Đạo hầu Hàn Thuyết ( 韓說 ), vì trước đó Giang Sung nói có cổ khí ở trong cung. Giang Sung vốn có hiềm khích với Thái tử Lưu Cứ, nên muốn nhân việc này giá họa cho Thái tử .Tháng 7 năm 91 TCN, Giang Sung tìm đến cung của Vệ hoàng hậu và Lưu Cứ, rao lên rằng có bùa yểm. Thái tử sợ Giang Sung hại mẹ con mình, bèn nghe theo lời Thái phó Thạch Đức ( 石德 ), giả lệnh bắt Sung và mang quân chiếm cứ những vị trí trọng điểm trong kinh thành Tràng An. Hán Vũ Đế đang dưỡng bệnh ở Cam Tuyền cung ( 甘泉宫 ), nghe tin Thái tử làm mưa làm gió bèn sai thừa tướng Lưu Khuất Li ( 劉屈氂 ) đem quân bắt Thái tử, đồng thời sai Tông chính Lưu Trường Lạc ( 劉長樂 ) và Chấp kim ngô Lưu Cảm Phụng ( 劉敢奉 ) đến Tiêu Phòng điện tịch thu tỉ thụ của Vệ hoàng hậu, khiến bà vừa thẹn vừa giận nên đã tự tử [ 57 ] [ 58 ]. Thái tử Lưu Cứ thua cuộc, nghe tin mẹ chết nên tự vẫn theo [ 59 ]. Ngoài ra còn có 3 hoàng tử và 1 công chúa khác bị xử tử vì có tương quan [ 60 ]. Không lâu sau, thừa tướng Lưu Khuất Li cũng bị cho là dính dáng tới vụ yểm bùa nên bị giết .Cuối cùng, Hán Vũ Đế tỉnh ngộ ra rằng những vụ yểm bùa phần lớn do Giang Sung bày đặt ra, nên bắt giết cả nhà Giang Sung. Vì ân hận và thương nhớ Thái tử, Hán Vũ Đế cho xây Tư tử cung ( 思子宮 ; nhớ con ) .Sau cái chết của Thái tử Lưu Cứ, người con thứ của Vũ Đế là Yên vương Lưu Đán dâng thư xin vào cung làm Túc vệ. Hán Vũ Đế biết ý đồ của Lưu Đán nên từ đó không tin yêu đứa con này nữa [ 61 ] .

Sau Án Vu cổ, Hán Vũ Đế lập con trai út Lưu Phất Lăng làm Thái tử, đồng thời bắt mẹ của Phất Lăng là Câu Dặc phu nhân Triệu thị phải chết, vì lo sợ Phất Lăng còn nhỏ thì bà ta sẽ thành Thái hậu, vượt quá bổn phận[62]. Vũ Đế có ý định giao con trai cho Hoắc Quang sau khi mình qua đời. Năm 88 TCN, ông sai họa sư làm bức vẽ “Chu công bối Thành Vương triều chư hầu đồ” (周公背成王朝诸侯图), trao cho Hoắc Quang với ý định nhờ ông ta phụ tá cho Phất Lăng[63].

Năm 87 TCN, tháng hai, Hán Vũ Đế lâm bệnh nặng. Trước lúc chết, ông hạ chiếu phó thác việc nước cho những trọng thần : Hoắc Quang làm Đại tư mã, Đại tướng quân Kim Nhật Đê làm Xa Kị tướng quân, thái phó Thượng Quan Kiệt ( 上官桀 ) làm Tả tướng quân, đô úy Tang Hoằng Dương làm Ngự sử đại phu [ 62 ] .

Ngày hôm sau, Hán Vũ Đế qua đời ở Ngũ Tạc cung (五柞宮), hưởng thọ 70 tuổi, được tôn miếu hiệu là Thế Tông (世宗), thụy hiệu là Hiếu Vũ Hoàng đế (孝武皇帝). Ông là vị quân vương ở ngôi lâu nhất và thọ nhất nhà Tây Hán.

Vũ Đế băng, Thái tử Lưu Phất Lăng lên ngôi, tức là Hán Chiêu Đế. Tân đế mới tuổi còn nhỏ, được Đại Tư Mã Hoắc Quang giúp sức, liên tục sự phồn thịnh của nhà Tây Hán qua 2 đời Chiêu Đế ( 87 TCN – 74 TCN ), Tuyên Đế ( 74 TCN – 49 TCN ) .
Trong 54 năm ở ngôi, Hán Vũ Đế đặt 11 niên hiệu. Điều đáng quan tâm là 6 niên hiệu đầu được ông đều đặn đổi 6 năm 1 lần ; 4 niên hiệu sau đó đổi đều đặn 4 năm 1 lần ; niên hiệu ở đầu cuối được 2 năm thì ông qua đời :

• Kiến Nguyên (建元; 140 – 135 TCN)
• Nguyên Quang (元光; 134 – 129 TCN)
• Nguyên Sóc (元朔; 128-123 TCN)
• Nguyên Thú (元狩; 122 – 117 TCN)
• Nguyên Đỉnh (元鼎; 116 – 111 TCN)
• Nguyên Phong (元封; 110 – 105 TCN)
• Thái Sơ (太初; 104 – 101 TCN)
• Thiên Hán (天漢; 100 – 97 TCN)
• Thái Thủy (太始; 96 – 93 TCN)
• Chính Hòa (征和; 92 – 89 TCN)
• Hậu Nguyên (後元; 88 – 87 TCN)

Mặt tích cực[sửa|sửa mã nguồn]

Hán Vũ Đế được nhìn nhận là một Hoàng đế vĩ đại của nhà Hán và Trung Quốc. Những việc làm của Hán Vũ Đế trong thời hạn làm vua được nhiều người biết đến. Dưới thời của ông, đế chế Hán đã được lan rộng ra gấp đôi, và nhiều chủ trương của ông có tác động ảnh hưởng to lớn đến sự tăng trưởng của Trung Quốc về sau này. Trong khi đó trong nghành văn hóa truyền thống, ông cũng phát hành nhiều chủ trương giúp tăng trưởng nền văn hóa truyền thống trong nước như chính sách sát cử, nhạc phủ [ 64 ], tôn sùng nho giáo …Theo Sử Trung Quốc ( 1997 ) của Nguyễn Hiến Lê, triều đại ông được xem là triều đại bùng cháy rực rỡ nhất của nhà Hán : uy quyền được củng cố, trong nước bình trị, bờ cõi được lan rộng ra, thương mại thịnh vượng nhờ khuếch trương, tiếp xúc với những lân bang ( nhất là Tây Vực ) và văn học cũng tăng trưởng. [ 11 ]Ngoài ra Hán Vũ Đế cũng là một người yêu thích văn học. Ông từng sáng tác nhiều bài thơ, 1 số ít còn lưu truyền tới nay như Hồ tử ca, Thiên mã ca, Điệu Lý phu nhân phú …

Mặt xấu đi[sửa|sửa mã nguồn]

Tư trị thông giám, quyển sách được viết bởi Tư Mã Quang thời nhà Tống nhìn nhận Hán Vũ Đế là một người xa xỉ, ngông cuồng tự đại, mê tín dị đoan và chỉ trích những chủ trương của ông gây nhiều hậu quả tai hại cho quốc gia, thậm chí còn còn so sánh ông với vị bạo chúa Tần Thủy Hoàng [ 62 ]. Khác với cha ông, Hán Vũ Đế dùng hình phạt cực kỳ nghiêm khắc và không khoan dung ngay cả so với những người thuộc thân tộc của mình, như vụ án của Hoài Nam vương, Trần Hoàng hậu và thái tử Lưu Cứ [ 65 ], Lý Quảng Lợi …

Về chính sách kinh tế của ông, trong sách La civilisation Chinoise (Albin Michael, 1948), có lời nhận định:[11]

Trong điện ảnh[sửa|sửa mã nguồn]

Hán Vũ Đế, một trong những vị hoàng đế điển hình nổi bật nhất của Trung Quốc, Open trong rất nhiều bộ phim Trung Quốc, điển hình như :

• Thân phụ: Hán Cảnh Đế Lưu Khải.
• Thân mẫu: Hiếu Cảnh Vương Hoàng hậu (孝景王皇后, 174 TCN – 125 TCN).
• Hậu phi:

• Hoàng tử:

• Hoàng nữ:

• Sử ký
• Hán thư
• Tư trị thông giám, các quyển 16,17,18,19,20,21,22
• Đại Việt sử ký toàn thư, kỉ nhà Triệu
• Nguyễn Hiến Lê (1997) Sử Trung Quốc, Chương I: Nhà Hán (206 TCN – 220)
• Đặng Huy Phúc (2001), Các hoàng đế Trung Hoa, Nhà xuất bản Hà Nội
• Nguyễn Khắc Thuần (2003), Các đời đế vương Trung Quốc, Nhà xuất bản Giáo dục

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://mix166.vn
Category: Sao Hollywood